Patlayıcı ve Parlayıcı Ortamlarda İş Güvenliği

Temel Kavramlar

Patlayıcı Ortam

Patlayıcı, parlayıcı ve yanıcı nitelikteki gaz, toz veya buharın hava ile karışarak patlayıcı kıvama geldikleri yerlere patlayıcı ortam denir. Patlayıcı ortam oluşması ve tehlike yaratabilmesi için üç unsurun bir araya gelmesi gerekir.

Potansiyel Patlayıcı Ortamlar

Toz h âlinde oksijenle temas alanı çok fazla ve parçacıkların hacmi çok düşük olduğundan çok kısa zamanda sıcaklık artışına neden olan ekzotermik bir reaksiyon oluşur ve bu artış komşu parçacıkların yanmasıyla da desteklenir. Patlamalar, doğaları gereği fiziksel veya kimyasal olabilirler. Kimyasal formda olan patlamalar, daha sonra parlama (deflagration) ve infilak (detonation) olarak ikiye ayrılırlar.

Parlama endüstriyel tesislerde en sık rastlanan patlama türü olup yanıcı gaz ürünlerinin alev hızlarının ses hızından daha az olduğu durumlarda oluşur. İnfilak ise, gazlarda ses hızına eşit bir alev hızıyla olur ve genelde bir şok dalgası eşlik eder.

Patlamanın Kimyası

Bir patlamasının oluşabilmesi için yeterli derecede enerjiye sahip bir ateşlemenin oluşması gerekmektedir. Bir patlamanın ilk kaynağına primer patlama denir ve bu genellikle kapalı alanlarda ve silo, tank gibi ekipmanların içinde gerçekleşir. Eğer hızlı yanma oluşursa sıcaklık ve basınç kapalı hacmi patlatacak seviyeye erişebilir. Hızla ilerleyen alevlerin, bu oluşan yeni toz bulutunu patlatmasına ise sekonder patlama denilir ki çoğu zaman primer patlamadan çok daha şiddetli ve yıkıcı olur.

Tutuşma Kaynakları

Patlayıcı, parlayıcı ve yanıcı gaz, toz ve buharın havanın oksijeni ile karıştıklarında patlayabilmeleri için enerji kaynağına ihtiyaç vardır. Bu enerji kaynağı genellikle elektrikli aletlerin ark çıkaran kontakları ve ısınan yüzeyleri olmakla birlikte, enerji birikimi ve biriken enerjinin boşalmasına neden olan tüm kaynaklar tehlikeli ortamı patlatabilirler.

Patlamaya Karşı Teknik Önlemler

"Patlayıcı, parlayıcı ve yanıcı gaz, toz ve buhar” ile çalışmak veya bu maddeleri işlemek zorunda olan işletmelerde alınması gereken ilk ve en önemli tedbir, patlayıcı ortam oluşmasını önlemektir. Patlayıcı ortam oluşmasını önlemek için alınan tedbirler iki bölümde incelenmekte olup birinci ve en önemli olanı birincil tedbirlerdir ve patlayıcı ortam oluşmasını önlemektir. Primer önlemler alınamıyor veya bu önlemlere rağmen patlayıcı ortam ihtimali h âlen mevcut ise ikincil önlemlere başvurulur, yani bu ortamlarda tehlikesiz çalışabilecek alet veya ekipman seçimi yapılır.

Alt (ALP) /Üst (UPL) Patlama Limiti

Yanıcı gaz, buhar ortamları oluşturduğunda ortamdaki konsantrasyon değeri patlama için en önemli faktörlerdendir.

Patlayıcı Ortamların Sınıflandırılması

Çalışma ve işletme şartları her iş yerinde ve her sanayi dalında aynı değildir. Her tehlikeli ortama aynı tip aleti yerleştirmek ve tek bir sistem uygulamak ekonomik olmamaktadır. Patlayıcı ortamları tehlike derecesine göre sınıflara ayırmışlardır.

Patlamadan Korunma Dokümanı

Avrupa Birliği ve Ulusal mevzuata göre işletmelerden hazırlanması istenen "Patlamadan Korunma Dokümanı": Patlama risklerinin belirlenmesini ve değerlendirilmesini, patlamaya karşı alınan/alınacak önlemleri, patlama bölgelerini, patlama risklerine karşı kullanılacak uyarı donanımını, korunma sistemlerini, sorumluluk ve yetki paylaşımını içermelidir. Bu ekipmanların seçimi belirlenecek patlama bölgelerine göre yapılmalıdır.

Patlamadan Korunmak için Organizasyon Önlemler

Organizasyon önlemlerinde çalışma prosedürü ve patlamadan korunma önlemleri arasındaki muhtemel etkileşimde göz önünde tutulmalıdır. İşletme içerisinde bir çalışma yapılacaksa ve bu çalışmanın bir patlamaya neden olma ihtimali var ise çalışmayı yapacak kişiye bir çalışma izin belgesi verilmelidir.

Patlamadan koruma dokümanıyla belirtilen yerlerde yazılı işletme talimatları oluşturulmalı, çalışanlar patlamadan korunma konusunda eğitilmeli, çalışanların yeteri kadar ehliyetli olduklarından emin olunmalı, patlamadan korunma dokümanıyla belirtilen tehlikeli işlerde çalışma izin sistemi uygulanmalı, bakım yapılmalı, inceleme ve teftiş yapılmalı, gerekli yerlerde tehlikeli yerler işaretlenerek organizasyon önlemleri uygulanmalıdır.