Özel Gereksinimli Çocuklar için Öz Bakım Gelişim Etkinliği - I

Öz bakım becerilerinin çocuklara öğretilmesi çocukların başkalarına bağımlı olmadan bağımsız bir şekilde yaşamalarına hizmet etmektedir. Öz bakım becerileri, günlük yaşam içerisinde fiziksel ihtiyaçları karşılamaya yönelik kullanılan becerileri içermektedir ve tuvalet, yemek yeme ve giyinme becerilerini kapsamaktadır.

Özel gereksinimli çocuklara öz bakım becerilerinin kazandırılması ayrı bir öneme sahiptir. Çünkü özel gereksinimli çocukların öz bakım becerilerini öğrenmeleri için genellikle özel desteklere ve bireysel öğretimlere gereksinimleri olmaktadır.

Kişisel bakım ve temizlik becerileri, özel gereksinimi olan çocukların beden sağlıklarını koruyabilmeleri ve sosyal hayata uyum sağlayabilmeleri için kazandırılması gereken becerilerdir.

Özel gereksinimli çocuklara kişisel bakım ve temizlik becerilerinin öğretimi ile bu çocuklar, kendi kişisel bakımlarını ve temizliklerini bağımsız bir şekilde gerçekleştirebilirler.

Kişisel bakım ve temizlik becerileri; banyo yapma, diş fırçalama, el-yüz-ayak yıkama, traş olma, saç tarama-yıkama, tırnak kesme, burun-kulak temizliği vb. gibi becerileri kapsamaktadır.

Giyinme becerileri, yetersizlikten etkilenmiş özel gereksinimli çocukların başkalarına bağımlı olmadan yaşayabilmeleri ve bağımsız işlevlerde bulunabilmeleri için kazandırılması gereken becerilerdir.

Giyinme becerileri; iç çamaşırı, kazak, pantolon, gömlek, mont, etek, çorap vb. gibi giysilerin giyinme-soyunma becerilerini içermektedir.

Yemek yeme ve hazırlama becerileri, özel gereksinimli çocukların yeterli ve dengeli beslenme alışkanlıklarını kazanabilmeleri için gerekli olan öz bakım becerilerindendir.

Yemek yeme ve hazırlama becerilerinin özel gereksinimli çocuklara kazandırılması, bu çocukların ev dışındaki toplumsal yaşama girme şanslarını arttırmakta ve toplum içinde bağımsızlık ve saygınlık kazanmalarına yardımcı olmaktadır.

Yemek yeme becerileri; parmakla tutarak yemek yeme, kaşık kullanarak yemek yeme, çatal kullanarak yemek yeme, bardaktan sıvı içme ve bıçak kullanma becerilerini içermektedir. Bu beceriler, parmakla tutarak yemek yeme becerisinden başlayarak bıçak kullanma becerilerine doğru bir sıralama izlemektedir

Tuvalet becerileri, çocukların sosyal ortamlarda toplumsal yaşama kabullerini kolaylaştırması, aynı zamanda çocukların bağımsızlıklarının ve öz güvenlerinin artması için öğretilmesi gerekli olan becerilerdendir.

Tuvalet becerileri; tuvalet kontrolünü kazanma ve tuvaletini bağımsız yapma olmak üzere iki beceri alanından oluşmaktadır.

Tuvalet kontrolü; boşaltım sisteminde görev alan organlara ait kasların istemli bir şekilde kontrol edilebilmesini, tuvaletini bağımsız yapma ise; çocuğun tuvaleti geldiğinde tuvalete gitmesini, soyunmasını, tuvaletini yapmasını, giyinmesini ve temizlenmesini ifade etmektedir.

Özel gereksinimli çocuklara öz bakım becerilerinin kazandırılmasında; özellikleri, uygulanması ve değerlendirilmesi birbirlerinden farklılık gösteren çeşitli yöntem ve teknikler kullanılmaktadır.

Öz bakım becerilerinin öğretiminde kullanılan; sabit bekleme süreli öğretim, eş zamanlı ipucuyla sunulan öğretim, davranış öncesi ipucu ve sınamayla öğretim ve ipucunun sistematik olarak geri çekilmesiyle öğretim yöntemleri bulunmaktadır.

Sabit bekleme süreli öğretim yöntemi, tepki ipuçlarının sunulduğu bir öğretim yöntemidir. Tepki ipuçlarının sunulduğu yöntemlerde, bireyin tepki vermesinden önce ipuçları bireye sunularak doğru tepkilerin alınması amaçlanır. Sabit bekleme süreli öğretim yöntemi, tek ve zincirleme basamaklı olan becerilerin ya da davranışların özel gereksinimli çocuklara kazandırılmasında kullanılabilmektedir.

Eş zamanlı ipucuyla sunulan öğretim yöntemi, tepki ipuçlarının sunulduğu öğretim yöntemlerinden bir diğeridir. Farklı yetersizlik grupları içerisinde yer alan özel gereksinimli çocuklara tek ve zincirleme basamaklı çeşitli becerilerin ya da davranışların öğretiminde kullanılabilmektedir. Ayrıca, etkililiği ve verimliliği çeşitli araştırmalarla kanıtlanmıştır.

Davranış öncesi ipucu ve sınamayla öğretim yöntemi, çeşitli yetersizlik grupları içerisinde yer alan özel gereksinimli çocuklara tek ya da zincirleme basamaklı becerilerin kazandırılmasında kullanılan etkili bir yöntemdir.

İpucunun sistematik olarak geri çekilmesiyle öğretim, çocukların doğru tepki gerçekleştirmelerini sağlayan ve en yüksek düzeyde ipucunun sunulması ile başlayarak, zamanla ipucunun sistematik olarak geri çekilmesi olarak ifade edilmektedir.

Özel gereksinimli çocuklara öz bakım becerilerinin öğretiminde kullanılan ipucu işlem süreçleri vardır: Model olma, fiziksel yardım, sözel ipucu ve işaret ipucu.

Model olma; öğretimi gerçekleştirilecek olan öz bakım becerilerinin ya da bu becerinin basamaklarının, öğretimin yapılacağı ortam içerisinde ve öğretimde kullanılacak materyaller ile çocuklara nasıl yapıldığının gösterilerek sunulmasıdır.

Fiziksel yardım, herhangi bir becerinin ya da davranışın gerçekleştirilebilmesi için, uygulamacının, uzmanın ya da öğretmenin elleri ile çocukları yönlendirmesi ve becerinin ya da davranışın gerçekleştirilmesi süresi boyunca çocuklara rehberlik etmesidir. Bir başka deyişle; öğrencinin bir beceri ya davranış basamağının gerçekleştirmesini sağlamak amacıyla, öğretmenin, uzmanın ya da uygulayıcının öğrenciyle birlikte beceri ya da davranış basamağının tamamını gerçekleştirilmesinde elle yapılan yardımdır.

Sözel ipucu, becerinin ya da davranışın gerçekleştirilebilmesi için, çocuğun neler yapacağının uygulamacı tarafından sözel olarak ifade edilmesidir. Bir başka deyişle, sözel ipucu; öğrenciden ne yapmasının söylenmesi değil, yapılması istenen davranışın ya da becerinin nasıl yapılacağının sözel olarak ifade edilmesidir. Öğretim esnasında sözel ipucu kullanıldığında; becerinin ya da davranışın basamakları sözel olarak ifade edilir ve öğrenci başarılı davranışlar sergiledikçe bu ipucu adım adım geri çekilir.

İşaret ipucu, sözel ipucuyla birlikte aynı anda verilen ve çocuklara herhangi bir fiziksel temas gerçekleştirilmeden çocukların dikkatini konuya, öğretime vs. gibi çekmek için yapılan hareketler ve yüz ifadeleri olarak ifade edilebilir. Bu kapsamda, gerçekleştirilen bu hareketler; kol, el, vücut hareketleri ile kaba hareketlerden başlayarak; parmak, göz hareketleri gibi daha ince hareketlere doğru bir sıra izlemektedir.