Erken Çocuklukta Özel Eğitim

Erken Çocuklukta Özel Eğitim (EÇÖE): Tanımı ve Temel Kavramlar

Alanyazında “erken çocuklukta özel eğitim” kavramı ile birlikte “erken müdahale, erken eğitim, okul öncesi özel eğitim, erken özel eğitim hizmetleri” gibi kavramların alanyazında kullanıldığı dikkat çekmektedir. Bu doğrultuda;

Erken müdahale ya da eğitim: Gelişimsel yetersizliği ya da gelişimi risk altında olan çok küçük çocukların (0 -36 ay) özel gereksinimlerini karşılamak için çocuğa ve ailesine çocuğun gelişimini ve sağlığını desteklemek, var olan yeterlikleri artırmak, sınırlılıkları ortadan kaldırmak ya da azaltmak, olası bir yetersizliği önlemek, ebeveynlik becerilerini ve genel aile işlevlerini geliştirmek amacıyla hizmet sunulması sürecidir.

Okul öncesi özel eğitim: 3-5 yaş arasındaki yetersizliği ya da risk altında olan çocukların gereksinimlerini karşılamak için sunulan özel eğitim ve ilgili hizmetlerin bütünüdür.

Erken çocuklukta özel eğitim: Gelişimsel yetersizliği ya da risk altında olan çocuk (0 -8 yaş) ve ailelerine sunulan, özellikle bu çocukları akranları ile bir arada olacakları genel eğitim uygulamalarına hazırlamak ve devamını sağlamak üzere erken eğitim (0 -3 yaş), okul öncesi eğitim (3 -5 yaş) ve ilköğretim birinci kademede (6 -8 yaş) sunulan hizmetlerin bütününü kapsayan bir süreçtir.

Erken Çocuklukta Özel Eğitim (EÇÖE)'nin Temel Amaç ve Yararları

EÇÖE'nin Temel Amacı: Erken çocukluk döneminde özel eğitim sunma düşüncesinin altında yatan temel gerekçe erken sunulan hizmetin, çocuğun büyümesi ve gelişmesinde anlamlı farklılıklar yaratacağı gerçeğidir. Diğer yandan, özel eğitim hizmetlerinde ailelerin özel eğitim sürecinin her boyutuna etkin katılımlarının sağlanması temel amaçlar arasındadır.

EÇÖE'nin Yararları: Ailelerin kendilerine sunulacak hizmetler doğrultusunda desteklenmesinin ve güçlendirilmesinin hem ailenin hem de çocuğun sağlıklı bir gelişim göstermesi üzerinde önemli etkileri söz konusudur. Bunun yanı sıra, etkili ve nitelikli EÇÖE uygulamalarının hem çocuk hem aile hem de toplumsal açıdan uzak ve yakın gelecekte pek çok olumlu getirisinin olabileceğini bilimsel araştırmalarla ortaya koyulmaktadır.

Erken Çocuklukta Özel Eğitim (EÇÖE)'nin Temel Dayanağı ve Özellikleri

EÇÖE'nin Temel Dayanakları:

1. Erken yaşların önemi ve kritik dönemler

2. Yetersizliğin ya da risk durumunun çocuğun gelişimi üzerindeki etkileri

3. Gelişim üzerinde çevre ve erken deneyimlerin etkileri

4. Erken eğitim ya da müdahale programlarının sonuçları

5. Özel gereksinimli olan çocuğa sahip ailelerin gereksinimleri ve beklentileri

EÇÖE'nin Temel Özellikleri:

1. Üç temel alandan değerlerini ve uygulamalarını almaktadır.

2. Kendi müfredat öncelikleri olan bir alandır.

3. Müdahale etme amacı olan bir alandır.

4. Tüm yetersizlik türlerini, derecelerini, yerleştirme seçeneklerini ve hizmet sunma modellerini içeren bir alandır.

5. Kendi değerlendirme yöntemleri ve amaçları olan bir alandır.

6. Çoklu disiplinleri kapsayan bir alandır.

7. Ekip üyesi olarak ebeveynleri ve diğer aile üyelerini kapsayan bir alandır.

Erken Çocuklukta Özel Eğitim (EÇÖE)'nin Kuramsal Temelleri

1. Davranışcı Yaklaşım: Günümüzde geliştirilen EÇÖE uygulamalarında geliştirilen Skinner’in öncü olduğu ve o dönemlerde davranış uyarlaması (behavior modification) adıyla betimlenen uygulamalı davranış analizinin ve Bandura’nın geliştirdiği sosyal öğrenme kuramının önemli etkilerinin olduğu görülmektedir.

2. Yapılandırmacı Yaklaşım: Bu yaklaşmının EÇÖE uygulamalarına yansıması çocukların kendi başlarına başlattıkları eylemlerin ve çocuğun kendi deneyimlerinin öneminin anlaşılması, çocuk için gelişimsel olarak uygun uygulamalara yer verilmesi yönünde olduğu görülmektedir.

3. Transaksiyonel/Karşılıklı Etkileşim Kuramı: Bu kuramın EÇÖE uygulamalarına olan yansıması çocukların çevreleri, özellikle de ebeveynleri ile kurdukları olumlu karşılıklı değişimler yoluyla öğreneceklerinin ve gelişeceklerinin savunulması ve uygulamalarda buna yer verilmesi yönünde olduğu görülmektedir.

4. Biyo -Ekolojik Kuram: Çocukla en çok vakit geçiren kişilerin, özellikle ebeveynlerin ya da birincil bakıcıların eğitim sürecine dâhil olmaları ya da etkin katılım göstermeleri çocuğun gelişimi için kritik bir öneme sahip görüşü EÇÖE uygulamalarının temelini oluşturmaktadır.

5. Aile -Merkezli Yaklaşım: Bu yaklaşım EÇÖE uygulamalarının temelini oluşturmaktadır. Bu yaklaşımla ebeveynlerin güçlendirilmesinin doğrudan çocuğun gelişimine olumlu etkilerinin olacağı gerçeği ortaya koyulmuştur.

Erken Çocuklukta Özel Eğitim (EÇÖE) Alanına İlişkin Yasal Düzenlemeler

Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Yasal Gelişmeler

1975 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde yürürlüğe giren Public Law -P.L. 94-142 Tüm Engelliler İçin Eğitim Yasası (The Education for All Handicapped Children Act [FAPE] ile birlikte EÇÖE alanına ilişkin resmi ve yasal çalışmaların başladığı görülmektedir.

1986 yılında Public Law -P.L.94 -142 yasasına ilişkin önemli değişiklikler gündeme gelmiştir.

1990 yılında yasanın ismi Engelli Bireylerin Eğitimi Yasası (Individuals with Disabilities Education Improvement Act [IDEA] olarak değiştirilmiştir.

1997 yılında Engelli Bireylerin Eğitimi Yasası (IDEA, P.L. 105 -17) güncellenmiştir.

2001 yılında önemli gelişmelerden biri Hiçbir Çocuk Geride Kalmasın (No Child Left Behind/NCLB) yasasıdır.

Türkiye'deki Yasal Gelişmeler

Ülkemizde EÇÖE alanına ilişkin yasal boyuttaki ilk ve önemli gelişmenin 1997 yılında yürürlüğe giren 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname olduğu görülmektedir.

Erken Çocuklukta Özel Eğitim (EÇÖE)'de Değerlendirme ve Planlama

EÇÖE alanında hem çocuk hem de ailesi için uygun ve doğru kararların alınabilmesi ve en etkili eğitim programının planlanabilmesi için çocuğun ve ailenin değerlendirilmesi sürecinde Şekil 4.4’te görüldüğü gibi çoklu araç, çoklu kişi ve çoklu yöntem süreçlerine yer verilmesi büyük bir önem taşımaktadır.

Erken Çocuklukta Özel Eğitim (EÇÖE)'de Hizmet Sunma Modelleri

EÇÖE alanındaki hizmet sunma modellerini ev temelli, kurum temelli ve hem ev hem de kurum temelli olacak şekilde sınıflandırmak mümkündür.

Erken Çocuklukta Özel Eğitim (EÇÖE) Alanında Türkiye'deki Uygulamalar

Ülkemizdeki EÇÖE alanındaki başlıca uygulamalara Erken Destek Projesi, Portage Programı, KAEEP, OÇİDEP, ETEÇOM, BİA programları örnek verilebilir.