Özel Eğitimde Değerlendirme
Ölçme ve değerlendirme birbirini tamamlayan bir süreçtir ve eğitimin bileşenlerinden biridir. Ölçme varlıkları belirli bir özelliğe sahip olup olmadığı ve sahipse bu sahip oluşun derecesini sayı ya da sembollerle ifade etme sürecidir. Bu nedenle ölçmenin temelinde fark kavramı yer alır. Aynı zamanda ölçme işlemi bir betimleme sürecidir.
Değerlendirme ise ölçme sonucu bir ya da birden fazla ölçütle karşılaştırarak ölçülen özellik hakkında karar varma olarak tanımlanmaktadır. Bu nedenle değerlendirme ölçülen özelliğin yeterliliği konusunda bir karar verme süreci olarak ifade edilebilir.
Ölçme ve değerlendirme süreci her ne kadar birbirinden farklı süreçler olarak görünse de birbirini tamamlayan süreçlerdir. Yine de her sürecin kendi içinde farklı işleyişi vardır ve farkları da söz konusudur.
Özel eğitimde değerlendirmenin temel amacı; yetersizliği olan bireyler hakkında etkili karar vermeyi kolaylaştıracak, bu bireylerin davranış ve performanslarına ilişkin bilgileri toplamaktır. Ancak özel eğitimde değerlendirmenin amaçları değerlendirme sürecinin farklı aşamalarında bu temel amaçtan ayrılmadan farklılık gösterir. Özel eğitimde değerlendirmenin aşamaları; (a) tarama, (b) tanılama, (c) özel eğitime uygunluğu belirleme, (d) programı planlama, (e) öğrencideki değişiklikleri ve ilerlemeleri değerlendirme ve (f) programın değerlendirilmesidir. Değerlendirmenin amaçları da bu aşamalarda birbirinden farklılaşır.
Özel eğitimde değerlendirmenin amaçları, değerlendirmenin önemini de belirlemektedir. Bütün değerlendirme aşamalarında alınan kararlar öğrencinin ya da çocuğun karşılaşacağı hizmetleri belirlemesi nedeniyle önemlidir.
Değerlendirmenin isabetli ve doğru olması için ölçme sürecinde yapılması gerekenler kadar değerlendirme sürecinde de yapılması gerekenler bulunmaktadır. Değerlendirme sürecinin bazı temel ilkelere dayalı olması değerlendirme sonucunda ulaşılan kararın doğru ve isabetli olmasına katkı sağlar. Değerlendirem sürecinin dayanması gereken temel ilkeler şunlardır: (a) Amaçlar ilkesi, (b) devamlılık ilkesi, (c) kapsamlılık ilkesi, (d) öz değerlendirme ilkesi, (e) bütünlük ilkesi, (f) değerlendirmeye kaynak olan verilerde esi, (g) işbirliği ilkesi, (h) planlama ilkesi ve (ı) bireysel farklılık ilkesi.
Türkiye’de özel eğitim alanında iki değerlendirme modeli birbirini tamamlayacak şekilde kullanılmaktadır. Bu modellerden ilki tıbbi değerlendirme modelidir. Tıbbi değerlendirme hastaneler tarafından yapılmaktadır. Kendi alanında uzman doktorlar çocuğu ya da öğrenciyi kendi alanlarında değerlendirmekte ve sonrasında bu değerlendirme sonuçları sağlık kurulu tarafından incelenerek öğrenci ya da çocuğa bir tanı vermektedir. Bu tanı öğrencinin yetersizliğinin türü, derecesi ve düzeyi hakkında bilgi taşımaktadır.
Eğitsel değerlendirme Türkiye’de Rehberlik ve Araştırma Merkezleri tarafından yapılmaktadır. Eğitsel değerlendirme yetersizliği olan bireyin bütün gelişim alanlarındaki bireysel performansının belirlenmesi, buna bağlı olarak öğrencinin eğitsel yerleştirmesinin yapılması ve bireye uygulanacak olan programın planlanması ve değerlendirilmesi amacıyla gerçekleştirilmektedir. Eğitsel değerlendirme birey hakkında detaylı bilgi vermesi nedeniyle önemlidir.
Özel eğitim alanında kullanılan iki tür değerlendirme modeli vardır. Bu modellerden ilki formal değerlendirmedir. Formal değerlendirme, öğrencilerin çeşitli performans alanlarındaki durumlarının akranları ile kıyaslandığında ne durumda olduğunu belirlemek amacıyla kullanılmaktadır. Bu nedenle formal değerlendirme standartlaştırılmış testleri kullanılır. Bu testler bireyin performansının akranları ile karşılaştırırken bireyin performansı hakkında detaylı bilgi vermez. Bu nedenle eğitsel amaçların belirlenmesinde kullanışlı değillerdir.
Standartlaştırılmış testlerin sınıflandırılmasında birçok farklı yöntem kullanılmaktadır. Bunlardan en yaygın kullanılanı ise testin neyi ölçtüğü temelinde yapılan sınıflandırmadır. Bu sınıflamaya göre standartlaştırılmış testler; (a) zeka testleri, (b) başarı testleri, (c) yetenek testleri, (d) kişilik testleri ve (e) ilgi ve tutum testleridir.
İnformal değerlendirme, özel eğitimde kullanılan ikinci değerlendirme modelidir. İnformal değerlendirme, öğrencilerin ya da çocukların çeşitli alanlarda işlevde bulunma düzeyini belirlemek amacıyla gerçekleştirilmektedir. Bu değerlendirme yöntemi değerlendirme ve eğitimi birleştirmesi nedeniyle eğitim açısından verimlidir. Aynı zamanda ölçme araçlarını bireyselleştirilmesine olanak sağlaması nedeniyle özel eğitim alanında yaygın olarak kullanılmakta ve tercih edilmektedir.
Özel eğitim alanında yaygın olarak kullanılan informal değerlendirme teknikleri; (a) kaba değerlendirme, (b) beceri analizi, (c) ölçüt bağımlı ölçme aracı ve (d) görüşmedir.