Özel Gereksinimli Çocuklar ve Oyun

Günümüzde eğitim imkânlarının da artması ile özel gereksinimli çocukların sosyal hayata ve eğitim ortamlarına daha fazla katıldıkları görülmektedir. Çocukların yoğun olarak bulundukları okullar ve oyun alanlarında farklı gelişim özellikleri olan çocukların bir arada bulunabilmesi, iletişim kurabilmesi açısından oyun büyük önem taşımaktadır.

Özel gereksinimli çocukların, gelişimlerine önemli katkı sağlayacak olan oyuna yaşadıkları çeşitli güçlükler nedeniyle katılımı sınırlı olmaktadır. Bu sınırlılığın ortadan kaldırılması için çocukların özelliklerine uygun düzenlemeler yapılmalıdır.

Zihinsel engelli çocukların, etkilenme durumlarına bağlı olarak, özellikle bilişsel becerilerde yaşıtlarından daha düşük bir performans sergiledikleri bilinmektedir. Zihinsel engelli çocukların yaşadıkları güçlüğün derecesine göre oyun aşamalarında yaşıtlarına göre daha geç ilerledikleri, daha çok yalnız oynamayı tercih ettikleri, oyunu kurma ve sürdürmede güçlük yaşadıkları bilinmektedir.

Çocukların oyuna katılımını sağlamak için; çocuğun düzeyine uygun oyuncak seçmek, oyuncakların farklı şekillerde kullanımı için fırsat sağlamak, aileyi çocukları ile oynaması konusunda, oyun ve materyal önerileri sunarak desteklemek yardımcı olabilecek önerilerden bazılarıdır

Üstün yetenek birçok farklı uzman tarafından farklı şekillerde tanımlansa da özünde bu çocukların farklı ölçme araçları ile değerlendirildiklerinde gelişimlerinin bir veya daha çok alanında (Zeka, dil, hareket, sanatsal beceriler, vb) akranlarından daha ileride oldukları görülmektedir.

Üstün yetenekli çocukların daha fazla sembolik oyun oynamaları için ortam yaratma, çocuklara oyun oynamaları için yeterli zaman sağlama, aynı oyun becerilerine sahip bireylerle bir arada oynamalarına fırsat verme keyifle oyun oynamaları için fırsat sağlayacaktır

Ortopedik engelli çocuklar doğum öncesi, sırası ya da sonrasında farklı nedenlerle meydana gelen akut ve kronik kas, iskelet sitemine ait bozukluklara sahiptirler. Bu çocuklarda eksik ya da felçli olması nedeniyle kısıtlı uzuv kullanımı, kas kontrolündeki sorunlar nedeniyle kasılmalar ve titremeler görülebilir.

Çocuğun durumuna uygun yardımcı araçlar kullanma, çocuğun kavrayabileceği farklı büyüklük, şekil ve dokuda oyuncak sağlama, oyun ortamını çocuğun rahatça hareket edebileceği şekilde düzenleme ile fiziksel güçlüğü olan çocuklar oyun ortamına katılabilir.

Görme engelli çocuklar kısaca görme yetisinin kısmen ya da tamamen kaybı nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyaç duyarlar. Bu nedenle oyunlarında da iletişime geçerken ismi ile seslenmek, ortamı dokunarak tanıması için oyun öncesinde oryantasyon çalışmaları düzenlemek, sesli ve dokulu oyuncaklar ekleyerek oyuna dâhil olmasını sağlamak mümkün olacaktır.

İşitme engelli bireyler İşitme duyarlılığının kısmen veya tamamen kaybından dolayı özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan bireylerdir. İşitme engelli bireyler için kısa ve görsellerle desteklenen yönergeler kullanmak, etkinlikleri video ve görsellerle desteklemek, tekrarlara yer vermek oyun ortamında rahat etmesini sağlayacaktır.

Otizmli çocuklara iletişim sorunları yaşamaları, oyun becerilerindeki gecikmeler, tekrarlayan ses ve hareket davranışları nedeniyle yaşıtları ile oyun oynamakta güçlük çekerler. Otizmli çocuklarla sık sık göz teması kurmak, materyalin/oyuncağın farklı kullanımları ile ilgili deneyimler kazanmasını sağlamak, ilk etkileşimli oyunlarda yetişkin olarak oyuna dâhil olup bu desteği zamanla azaltmak oynama becerilerinin gelişimine destek sağlayacaktır.

Özel öğrenme güçlüğü olan çocukların görsel ve işitsel verileri ayırt etmede, hafızada tutmakta, dikkat yöneltmekte ve verileri işlemekte güçlük yaşadıkları ifade edilmektedir. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan çocuklarda ise odaklanma sorunları, dürtüsellik ve ortama uygun olmayan hareketlilik gözlenmektedir.

Yetişkinin oyuna dâhil olarak çocuklar için kaynaştırıcı rol üstlenmesi, gerekli durumlarda basit yönergelerle çocuğun oyunu sürdürmesinin desteklenmesi, oynanacak oyun ya da kullanılacak materyalin özelliklerinin çocuğa önceden açıklanması, dikkatlerini toplamaları için ufak müdahaleler oyun davranışının gelişimi için yardımcı olacaktır

Gelişimsel farklılıkları olan çocuklar oyuncaklarla oynama konusunda farklı güçlükler yaşarlar ve oyuncak seçiminde çocukların yaşadıkları bu güçlüklere göre hareket etmek çocuğun oynayabilmesi ve oyun becerilerini çeşitlendirmesi açısından yararlı olacaktır. Ayrıca çocuğun ilgisi doğrultusunda çevredeki eşyalar, doğadaki materyaller ile de oyunlar planlanabilir. Oyunlar sırasında gelişim güçlüklerinde destekleyici bir yardımcı araç olarak ya da oyun aracı olarak da teknolojiden yararlanılabilir. Çocukların açık hava oyunlarını sevdiği düşünüldüğünde oyun alanlarının tüm gelişimsel farklılığı olan çocukların özelliklerine göre düzenlenmesi gerekliliği ortaya çıkar.

Sonuç olarak çocukların özellikleri dikkate alınarak seçilen oyuncaklar, düzenlenen oyun ortamları ve planlanan oyunlar, gelişimsel farklılığı ne olursa olsun her çocuğun bir arada oynamasına fırsat tanıyacaktır.