Bilişsel Gelişim

Bilişsel gelişim, çevreyle etkileşimi ve çevrenin anlaşılmasını sağlayan bilginin edinilmesi, kullanılması, saklanması, yorumlanarak yeniden düzenlenmesi ve değerlendirilmesi aşamalarındaki tüm zihinsel süreçleri içine alan bir gelişim alanıdır.

Piaget’ye Göre Bilişsel Gelişim

Piaget, bilişsel gelişim kuramında, olgunlaşma ile öğrenme arasındaki etkileşimin önemini vurgulamış ve çocukların geçirdikleri yaşantılar ile biyolojik olgunlaşma düzeyleri arasında oluşan etkileşimin çocukların çevrelerini yorumlamasını sağlandığını belirtmiştir.

Piaget’ye Göre Bilişsel Gelişimin Temel Kavramları: Zekâ, bilişsel yapı, şema, örgütleme, adaptasyon, özümleme, uyma ve dengedir.

Oyun Çocukluğu Döneminde Piaget’ye Göre Bilişsel Gelişim Aşamaları

Üçüncü döngüsel tepkiler aşaması (1 -1,5 yaş)

Bu aşama, yenilik- merak aşaması olarak da isimlendirilmektedir. Çocuğun yürüyebilme yeteneği ile dünyayı araştırma özgürlüğü oluşmuş, böylece deneyimleri artmaya başlamıştır. Çocuklar artık nesnelerle farklı yollarla etkileşim kurmaya başlarlar. Çocuklar, deneme -yanılma yolunu izleyerek nesnelerin özellikleri ve çeşitli hareketlere nasıl yanıt verdiği hakkında daha fazla şey öğrenirler.

Zihinsel kombinasyonlar aşaması (1,5 -2 yaş)

Duyu- motor döneminin bu son aşamasında, algısal ve motor deneyimlerden bağımsız olarak zihinsel semboller oluşturabilme yeteneği ortaya çıkan en önemli ilerlemedir. Bu aşamada, model kabul edilen kişilerin, geçmişte yaptıkları davranışların çocuk tarafından sergilendiği ertelenmiş taklit ortaya çıkmaktadır. Bu dönemin en önemli kazanımlarından biri de nesne devamlılığıdır.

Sembolik/kavram öncesi aşama (2 -4 yaş)

2-4 yaş arasındaki çocukların kendi iç dünyasında, nesne veya olayları temsil etmek amacıyla sözcük, imge ya da hareketler geliştirmesi en temel özelliğidir. Çocuklar, sembolik düşünme becerileri ile kendilerine özgü '‘mış gibi oyunlar (sembolik oyun, düşsel oyun)’' oynarlar.

Sembolik aşamada, dil gelişimi hızlıdır.

Bu aşamada çocuklar, belirgin bir ilerleme kaydetmiş olmalarına rağmen düşüncelerinde hala önemli sınırlamalar göze çarpmaktadır. Bunlardan biri animizm diğeri egosantrizmdir.

Vygotsky'e Göre Bilişsel Gelişim: Sosoyo - Kültürel Bilişsel Kuram

Vygotsky’nin kuramı, kültür ve sosyal etkileşimlerin, çocuklarda bilişsel gelişim üzerindeki etkilerini vurgulayan, sosyo -kültürel bilişsel bir kuramdır.

Vygotsky’ye Göre Bilişsel Gelişimin Temel Kavramları

Yakın gelişim alanı, dışsal iletişim, içsel iletişim, benmerkezci konuşma, yapı iskelesi ve öz -düzenlemedir.

Oyun Çocukluğu Döneminde Vygotsky’e Göre Bilişsel Gelişim

Çocuğun bilişsel gelişiminde çevresindeki yetişkinlerin ve daha büyük yaştaki çocukların etkisi büyük olduğundan çocuğa, taklit yoluyla öğrenme gerekliliğini vurgular.

Oyun çocukluğu döneminde bilişsel süreçlerin temelini dil oluşturur.

Vygotsky kuramında dil ve bilişsel gelişim süreçlerinde sembolik oyun/- mış gibi oyunun önemini, yaptığı çalışmalarda gösterir.

Bruner'e Göre Bilişsel Gelişim: Keşif Yoluyla Öğrenme

Keşif yoluyla öğretim modeli Bruner tarafından geliştirilmiştir.

Bruner’e Göre Bilişsel Gelişim Aşamaları

Eylemsel aşama (0 -3 yaş)

Çocuklar bu dönemde çevreyi eylemler ile anlar, çevresindeki nesnelerle ilgili yaşantıyı onlara dokunarak, vurarak, ısırarak, hareket ettirerek kazanır.

İmgesel aşama (3- 6 yaş)

Bu aşamada bilgi, zihinsel imgeler ya da resimler şeklinde depolanmaktadır. Çocuğun kararları duyu organları ile edindiği duyusal etkilere dayalıdır. Görsel hafıza gelişmiştir.

Sembolik aşama (6 yaş ve sonrası)

Çocuk bu aşamada etkinlik ya da algının anlamını açıklayan sembolleri kullanır. Dil, mantık, müzik gibi alanların sembollerini kullanarak iletişim kurabilir.

Bilgi İşleme Kuramı

Bilgiyi duyusal kayıttan, kısa süreli belleğe aktaran süreç; dikkat, algı

Kısa süreli bellekte bilgiyi saklayan süreç; sürekli tekrar, gruplama

Bilgiyi uzun süreli belleğe aktaran süreç; örtük ve açık tekrar, kodlama/anlamlandırma, örgütleme, genişletme/eklemleme, bellek destekleyici ipuçları

Bilgiyi uzun süreli bellekten geri getirme süreci; geri getirme (hatırlama)

Oyun Çocukluğu Döneminde Bilişsel Gelişimi Değerlendirme ve Destekleme

1-2 Yaş Dönemi

Nesne devamlılığı bu dönemde kazanılır, aynada kendilerini fark ederler ve ayna gördüğünde bilinçli hareket yaparlar, ‘'hayır'’ sözcüğünü amaçlı kullanırlar, müzik ve şarkılardan hoşlanırlar, yetişkin hareket ve sözcüklerini taklit ederler, anladıkları sözcük sayısı artar ve gerek sözel gerek sözel olmayan yollarla karşılık verirler, aynı nesneleri eşleştirebilirler, öykü kitabında tanıdıkları nesneleri gösterebilirler, sen ve ben sözcükleri arasındaki farkı anlarlar, deneme yanılma yoluyla farklı motor becerileri gerçekleştirmeye çabalarlar.

2-3 Yaş Dönemi

Kısa, basit hikâyeleri takip edebilir hatta yorumlama yapabilir, basit talimatları gerçekleştirebilir, hikâye kitabından, çevresinden tanıdığı nesneleri adlandırabilir, nesneleri kullanım şekline, rengine, işlevine göre gruplandırabilir, 3- 4 parçadan oluşan yap -bozları tamamlayabilir, etkinlikleri veya oynadığı oyunları sorulduğunda anlatabilir.

Bilişsel Gelişimi Desteklemeye Yönelik Öneriler

Uyarı yönünden zengin bir çevre sağlanmalı, çeşitli boyutlarda, dokularda ve sesli oyuncaklar, objeler verilmeli, çocuk, düşünme kapasitesinin üstünde bilgi edinmesi için zorlanmamalı, oyun çağındaki çocuklara öğretilecek bilgiler, parça parça açıklanarak verilmeli, çocuklar deneme -yanılma yoluyla araştırarak bilgiye ulaşmalı, böylece öğrenmeye güdülenmeli, çocuklara bilgi hazır olarak verilmemeli, çocukların araştırmalarına imkân sağlanmalı, gerekirse rehberlik edilmeli, çocuklara açıklamalar kısa ifadelerle yapılmalı, çocuklar, dramatizasyon, rol -play, müzik ve sanat gibi faaliyetlere yönlendirilmeli, çocukların olabildiğince ellerini kullanmalarına, nesnelere dokunmalarına izin verilmeli, çocuğa çevresindeki nesne ve olaylarla ilgili sorular sorulmalı, çocukların sorularına basit, anlaşılır cevaplar verilmelidir.