Okuma Parçaları VIII

Okuma Parçası I

Ba'zı Osmanlı Seferleri Hakkında Mütâla'âtım

Okuma parçasının alındığı eser Birinci Ferik Zeki tarafından kaleme alınmıştır. Mısır Gailesi, Osmanlı Devleti’nin yaşadığı önemli sorunlardan biridir. Parçada 1247 (1831) -1258 (1841) yılları arasındaki durum betimlenmiştir. Parçaya göre Mehmet Ali Paşa, Yunan İhtilaline yardımlarından dolayı Suriye hâkimiyetini istemiştir. Sayda valisi Abdullah Paşa ile aralarındaki problemden dolayı Mehmet Ali Paşa, bir askerî kıtayı Gazze üzerine sevk etmiştir. İbrahim Paşa da Yafa’yı ve Kudüs’ü ele geçirmiştir. Bu arada II. Mahmut ile Mehmet Ali arasındaki müzakereler sonuçsuz kalınca padişah Türk askeri kıtalarının Halep’te toplanmasını emretmiştir. Bu süreçten sonra ise İbrahim Paşa ile Osmanlı kuvvetleri arasındaki mücadeleler anlatılarak Konya hezimetinden bahsedilmiştir. Konya hezimeti üzerine İbrahim Paşa’ya İstanbul yolu açılmış ve bu esnada II. Mahmut da Rus yardımını kabul etmiştir. 1833’te Kütahya Muahedesi ile Mehmet Ali’ye hayatı müddetince Adana ve Suriye vaat edilmiş, Rusya ile Hünkâr İskelesi Savunma Muahedesi yapılmıştır. Ağustos 1838’de İngiltere ile Türkiye ticaret muahedesi akdedildikten sonra Mehmet Ali kendisine, Suriye’nin irsî hâkimiyetinin verilmesini istemiştir. Bu istekten gazaba gelen padişah, Mehmet Ali üzerine taarruzu emretmişse de (Osmanlı) kuvvetleri, Nizip’te İbrahim Paşa askerlerine yenilmiştir. II. Mahmut vefat edince Padişah Abdülmecit, Londra Dörtlü İttifakının yardımını kabul etmiş ve İbrahim Paşa geri çekilmek zorunda kalmıştır. Mehmet Ali Paşa da 1840’da Suriye, Girit, Arabistan’dan çekilerek buna karşılık 1841’den itibaren Mısır irsî hâkimiyetini almıştır.

Okuma Parçası II

Kurûn -ı Cedîde Tarihi

Okuma Parçası II’nin alındığı Kurun -ı Cedide isimli eserin müellifi Ali Reşad’dır. Eser, Sultani Mekteplerinin Fünun ve Edebiyat Şubeleri için kaleme alınmıştır. Okuma parçası Osmanlı Devleti’nin kuvvetten düşmesinin sebeplerinden sayılan padişah ve şehzadelerin durumunu ele almaktadır. Müellife göre, Osmanlı Devletinin Kanuni Süleyman Devrinden sonra başlayan düşüş sebepleri incelenmeye değerdir. Müellif bu konuda yazılmış eserler arasında en mühimi olarak Koçi Bey'in IV. Murat’a sunduğu risaleyi görmekte ve kuvvetten düşme sebeplerini de bu risale üzerinden tetkik etmektedir. Bu tetkike göre Kanuni Süleyman’ın ölümünden IV. Mehmet’in cülusuna kadar tahtta bulunan 8 padişahtan üçü ordunun başında savaş meydanlarında bulunmuştur. Bu sekiz padişahın çoğunluğu çocuk yaşta tahta çıkmıştır. Keza şehzadelerin tahta çıkmadan önce aldıkları terbiye de sebeplerden biri olarak ifade edilmiştir. Padişahların askere, tebaaya, vezirlere görünmediğini ve tebaa şikâyetlerini duyuramadığından zülüm içinde olduğu ve zalimlerin cezasız kaldığı belirtilmiştir. En fena cihetlerden biri de padişahın vezirleri ve mevki sahiplerini iyi bir şekilde seçememesiydi. Koçi Bey’in risalesinde en fazla önem verdiği bir nokta da Harem -i Hümayunun, sadrazamın işlerine müdahale etmemesiydi. Süreçte memleket anarşiden kurtulamadı, gelir kaynakları kurudu, ordu bozuldu, hâkimler ve ulemanın şerefi azaldı. Reayadan alınan vergiler gittikçe arttı.

Okuma Parçası III

Aşı Nizâmâme -i Hümâyûnu

Okuma Parçası III, 1322 tarihli yirmi sekiz maddelik Aşı Nizamname -i

Hümayununun ilk on maddesidir. Çiçek aşısı ile ilgilidir. Nizamnamede kimlerin çiçek aşısı yaptırmak zorunda olduğu, devlet kurumlarına ve çeşitli işlere girmek isteyenlerin aşılanmış ve aşısı tutmuş olduğuna dair tarihi beş seneyi geçmemek şartıyla bir şahadetnameye sahip olması, silahaltına alınan (asker) ve diğer görevlilerden aşılı olmayanların tabur tabip ve cerrahı tarafından aşılanıp şahadetname verilmesi belirtilmiştir. Dikkat çeken hususlardan biri de tüm ahalinin çocuklarını doğdukları günden itibaren altı ay içerisinde aşılattırmaya mecbur olmaları ve aşılamanın ücretsiz olmasıdır. Çocuklarını aşılattırmayanlara nakdî ceza uygulanacaktır. Ayrıca aşı uygulamasının her beş senede bir tekrar edilmesi, bir yerde çiçek illeti ortaya çıktığında hastanın bulunduğu hanenin içindekilerin vakit geçirmeden aşılanmaları ve bir hafta gözlem altında bulundurulmaları, aşı uygulamalarının kimler tarafından yapılacağı, şahadetnamelerin nasıl verileceği anlatılmıştır.

Okuma Parçası IV

Salgın Hastalıklara Karşı Nasıl Mücâdele Etmeli?

Okuma Parçası IV “Amerikalı Bir Heyet -i Etıbba Tarafından” telif edilen Salgın Hastalıklara Karşı Nasıl Mücadele Etmeli isimli eserden alınmıştır. Okuma parçasında İspanyol nezlesinin diğer ifadeyle enflüenzanın 1919 senesinde son istilasından yola çıkılmıştır. Şimdiye kadar bir milletten diğerine, bir kıtadan diğerine müthiş bir hızla yayılan böyle bir salgın görülmemiştir. 1918 senesine kadar Cihan Harbi yeryüzündeki en tahripkâr afet olarak gösterilirken 1918- 1919 İspanyol nezlesi ölüm sayısıyla bu harbi geçmiştir. Grip salgını üç dalga yapmıştır. Parçada özellikle hiçbir şeyin bu istilacı hastalığın tekrar (insanlığı) istila ve tahrip eylemeyeceğine ve her türlü tehlikenin bertaraf edildiğine ispat olmayacağı ifade edilerek önleyici ve tedavi edici tedbirlerle ve bilimsel araştırmalarla bu afete karşı koymak için hazır bulunmak vazife olarak tanımlanmıştır. Keza parçada salgın hastalıkların sebepleri olarak yetersiz beslenme, tütün kullanılması, meyhanelerin zehirli havası, birçok kimselerin toplu bir halde hayatlarının önemli bir kısmını geçirdikleri gayr -i sıhhi binalar vs. gösterilmiştir.