II. Mahmut Dönemi ve Islahatlar (1808 -1839)

Alemdar Mustafa Paşa, III. Selim’in öldürülmüş olması nedeniyle mecburen 28 Temmuz 1808 tarihinde Şehzade Mahmut’u tahta geçirdi ve kendisi de sadrazam oldu. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı olarak nitelendirilen 19. yüzyılın neredeyse üçte birine tekabül eden 31 yıllık dönem II. Mahmut’un iktidarına denk gelmektedir.

II. Mahmut döneminin ilk icraatı bazı araştırmacılar tarafından Osmanlı Magna Cartası olarak nitelendirilen padişah ve ayanlar arasında 7 Ekim 1808 tarihinde imzalanan Sened -i İttifak oldu.

Sırplar’ın Osmanlı idaresinde herhangi bir sıkıntı yaşanmamasına rağmen 18. yüzyılın sonları itibariyle Rusların vermiş olduğu destek nedeniyle bazı sıkıntılar ortaya çıkmıştır. 4 Şubat 1804 tarihinde başlayan isyanla Belgrat’ı ve çevresini ele geçiren isyancıların lideri Kara Yorgi kendini Sırp kralı olarak ilan etti.

Sırpların isyanı, Rusların destek vermesiyle politik bir hale bürünmüştü. 1806 -1812 Osmanlı -Rus Savaşı’nı bitiren Bükreş Antlaşması’nda (28 Mayıs 1812) Osmanlı Devleti Sırplara kısmi özerklik vermeyi de kabul etmek zorunda kaldı.

18. yüzyıldan beri Rusya’nın kışkırtmaları ile bağımsız bir devlet kurma düşüncesinde olan Yunanlılar ise Osmanlı Devleti’nin güçten düştüğü zamanda harekete geçti. Mora’da kilisenin desteği başlayan isyan neticesinde Rumlar, 1 Ocak 1822’de bağımsızlıklarını ilan ettiler. II. Mahmud’un İsyanı bastırması için yardım talep ettiği Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa Mora isyanını bastırdı.

İngiltere, Fransa ve Rusya; müstakil bir Yunan devleti kurulmasını teklif ettiler ama bu teklif reddedildi. Bunun üzerine Osmanlı -Mısır donanması Avrupalı devletlerin donanması tarafından 1827 yılında Navarin Baskını’nda imha edildi. Arkasından gerçekleşen Osmanlı -Rus Savaşı’nı Osmanlı Devleti’nin kaybetmesi neticesinde Edirne Antlaşması imzalandı ve Osmanlı Devleti’nin tanımak zorunda kaldığı Yunan Devleti 1829 yılında kuruldu.

II. Mahmud, 16. yüzyılda başlayıp 18. ve 19. yüzyıllarda artık disiplin ve düzenin ortadan kalktığı, bir isyan yuvası haline dönüşen Yeniçeri Ocağı’nı 1826 yılında ortadan kaldırdı. Yerine ise Asâkir -i Mansûre -i Muhammediyye adı altında yeni bir askeri teşkilat kuruldu.

Mısır valisi Mehmet Ali Paşa’nın Osmanlı Devleti ile arası açıldı ve isyan etti. Osmanlı Devleti Avrupalı devletlerden yardım istemek zorunda kaldı. Avrupalı devletlerin de işin içine girmesiyle uluslararası sorun haline dönüştü. Avrupalı devletlerin müdahalesiyle Mısır valisi Mehmet Ali Paşa ile Osmanlı Devleti arasında 5 Mayıs 1833 tarihinde Kütahya Antlaşması imzalanmıştır.

Osmanlı Devleti, Avrupalı devletlere karşı kendini güvence altına almak için Rusya ile 8 Temmuz 1833 tarihinde Hünkar İskelesi Antlaşması’nı imzalamıştır. Osmanlı Devleti Rusya’ya karşı denge oluşturmak amacıyla İngiltere ile de 16 Ağustos 1838 tarihinde Balta Limanı Antlaşması imzaladı.

Savaş halinde olduğu İngiltere’nin ısrarlı baskılarıyla 5 Ocak 1809 tarihinde imzalanan Kale -i Sultaniye Antlaşması (Çanakkale Antlaşması) aslında Osmanlı Devleti’nin Fransa ile arasına politik mesafe koyması anlamına gelmekteydi.

1806 yılında başlamış olan Osmanlı -Rus savaşı 16 Mayıs 1812 tarihinde imzalanan Bükreş Antlaşması ile son buldu. Bu anlaşma ile Sırplar özerklik elde etmiştir.

Osmanlı Devleti’ne, Yunan bağımsızlık hareketini desteklemek amacıyla, Ruslar tarafından 1828 yılında savaş açılmıştır. Osmanlı Devleti barış istemek zorunda kalmıştır. 14 Eylül 1829’da Edirne Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşmanın en önemli sonucu Yunanistan’ın bağımsızlığını elde etmiş olmasıdır.

1828 -1829 Osmanlı -Rus savaşında Osmanlı Devleti’nin yenilmesi üzerine Fransa 5 Temmuz 1830 tarihinde savunmasız kalan Cezayir’i işgal etmiştir.

II. Mahmut döneminde kapsamlı bir ıslahat hareketi başlatmıştır. Yeniçeri Ocağı kaldırıldı. Yerine, Avrupa usulünde bir ordu olan Asâkir -i Mansure -i Muhammediye kuruldu.

Sultan Mahmut, sadrazam ve şeyhülislamda toplanan yetki gücünü kırmak istiyordu. Bunun için bu iki makamın yerlerinde ve görev tanımlarında bazı değişiklikler yaptı. Sadrazam artık mutlak vekil değil başvekildi ve görev tanımı da yeniden şekillendirildi. Buna göre başvekilin en önemli görevi, nazırlıklar arasında düzeni ve uyumu tesis etmek, hükümdar ve nazırlar arasında haberleşmeyi sağlamaktı. Bu çerçevede çeşitli nazırlıklar kuruldu ve merkezi idari teşkilatlanmada önemli adımlar atıldı.

İstanbul ile taşrada halk ve hükümet arasında bağlantı kurması için muhtarlıklar kuruldu. İlk nüfus sayımı bu dönemde yapıldı. Posta sistemi kuruldu. Ülkelere elçi gönderme uygulaması yeniden yürürlüğe konuldu. II. Mahmut, yaptırdığı portrelerini devlet dairelerine astırdı.

II. Mahmut yayınladığı ferman ile çocukların ergenliğe kadar mektebe gönderilme mecburiyetini getirmiştir. Avrupa eğitim sistemi takip edilmiş ve ilk kez 1830’larda Batı’ya öğrenci gönderilmiştir.

Sosyal alanda yapılan en önemli değişimler kıyafet üzerinde olmuştur. Geleneksel giyim tarzı kaldırılıp Avrupa tarzı kıyafete geçiş yapılmıştır. Buna göre ilmiye sınıfı hariç tüm devlet memurlarına pantolon ve ceket giyme zorunluluğu getirildi.

İlk kez Karantina Müdürlüğü kuruldu ve karantina uygulaması başlatıldı. 1831 yılında ilk resmi gazete hüviyetindeki Takvim -i Vekâyi gazetesi haftalık olarak yayınlanmaya başladı.

İlk defa buharlı makinelerin kullanıldığı yeni fabrikalar açıldı. Bu fabrikalarda ordunun elbise, ayakkabı, fes, mühimmat gibi ihtiyaçlarını karşılamak için kar amacı gütmeden üretim yapıldı.