Memlükler
Memlük Devletinin Kuruluşu
Mısır, Suriye veHicaz’da hüküm süren Müslüman Türk devletidir. Eyyûbî ordusundaki Memlük adı verilen Türk asıllı azatlı emîrler tarafından kurulduğu için dedönemin tarihçileri tarafından devletin adıMemlük Türk Devleti olarak adlandırılmıştır. Memlük Emîrlerinin kökenleri veistihdam edildikleri yerbakımından Bahrî Memlükleri (Bahriyye, Birinci Memlükler; 1250 -1382 )veBurcî Memlükleri (Burciyye, İkinci Memlükler; 1382 -1517 ) olmak üzere ikidöneme ayrılmaktadır.
Bahrî Memlüklüler (1250- 1382)
İzzeddin Aybek(1250 -1257)
Bahrî Memlüklerin kurucusu Sultan Necmeddin Eyyub’ün Memlüklerindendir.
Melike Şecerüddür devrinde atabek olarak görevlendirilmiş nihayetinde de Şecerüddür ileizdivacı vuku bulmuş veonun yerine başa geçmiştir.
Mısır Memlük hükümdarlarının ilkisayılan İzzeddin Aybek tahta çıkmasıyla daMemlükler Devleti resmen kurulmuş oldu.
Mısır’da tahta Eyyûbî soyundan olmayan birinin geçmiş olmasını kabullenmeyen Eyyubi Emîrleri ilemücadele etmiştir.
Siyasi evlilik yaparak nüfuzunu vehakimiyet alanınn genişletemek istemesi üzerine karısı Şecerüddür tarafından suikast düzenlenerek öldürükmüştür.
Seyfettin Kutuz (1259 -1260)
İzzeddin Aybek tarafından satın alınıp Kahire’ye götürülmüştür.
Memlük Emîrleri tarafından sınırlarına Moğol tehlikesi karşısında Nûreddin Ali’nin bu zor şartlarda sultan olarak kalmasını uygun olmayacağı düşünülerek alınan ortak kararla sultan ilân edildi.
Türk -İslâm tarihinin çok kritik birsafhasında tahta oturan Kutuz 3Eylül 1260 ’taAynicâlût mevkiinde Ketboğa kumandasındaki Moğol kuvvetlerini büyük birhezimete uğrattı.
Baybars el-Bundukdarî (1260 -1277 )
Baybars’ın tahta çıkışı ileMemlük tarihinde yeni birdönem başladı .Onyedi yılkadar süren saltanatı sırasında Mısır veSuriye’deki Memlük Devleti’nin gerçek mânada kurucusu oldu.
Moğol veHaçlı tehlikesine karşı koyarak nüfuzunu Nûbe veArap yarımadasına yayacak birsiyaset takip etti.
İçeride iseayaklanmaları bastırarak emniyet veasayişi sağladı.
.Mısır veSuriye’de kendisinden sonra dauzun müddet devam edecek olan idarî düzenlemelerde bulundu.
Seyfeddin Kalavun (1279 -1290 )
Önceki sultan Baybars’ın oğullarının çıkardığı isyanlarla uğraştı.
Merkab Kalesin’deki Saint Jean şövalyeleri üzerine sefere çıkarak Trablusşam, Templiers veAkkâ kontlarıyla onbiryılsürelik barış ilânedildi
.Böylece Moğol -Haçlı ittifakını bozmuş oldu.
Moğolalrın kurduğu ittifakalra karşı Bizans imparatoru, Fransa kralı, Almanya Habsburg imparatoru, Cenova veVenedik yöneticileriyle siyasi, askerî veticari ilişkiler kurarak antlaşmalar yapmıştır.
Muhammed b.Kalavun (1293 -1294 ,1299 -1309 ,1310 -1341 )
Tahta ilkçıktığında henüz 9yaşında olan Nasırüddin Muhammed, fasılalarla üçdefa sultanlık görevini yerine getirmiştir.
Memlükler ve İslam tarihinde, hükümdarlık süresi en uzun olan sultanlardan biriolmuştur.
Muhammed b.Kalavun'un Oğullaı veTorunları (1341 -1382 )
Muhammed Nasır’ın ardından onun yerini dolduramayacak oğulları ve sonrasında da torunlarının dönemi başlamıştır. Bundan sonra Bahrî Memlüklerinin sonuna kadar geçecek olan 42yıllık sürede 8oğlu ve4 torunu sultanlık yapmıştır.
Burcî Memlükler (1382- 1517)
Berkuk (1382 -1399)
Çerkez kabilerlerinden Kesâ'ya mensup olan Berkuk,gençliğinde esir alınarak önce Kırım'a oradanda Mısır'a getirildi.
1517 yılına kadar devam edecek olan Çerkez Memlükleri (Burcîler)’nin ilk sultanıdır.
Onun döneminde Memlükleri uğraştıran enönemli harici mesele Timur Devleti olmuştur.
Osmanlı padişahlarından I.Murad veYıldırım Bayezid iledostane ilişkiler kurmuştur.
Ferec b.Berkuk (1399 -1412 )
Timur’un Suriye’yi istilâsı veşehirleri tahribi, ardından memlük gruplarının çıkardığı isyanlar yüzünden ülkede istikrar bozuldu.
Yıldırım Bayezid'in Anadolu Selçuklu topraklarını fethetmeye başlaması Osmanlı -Memlük ilişkilerinin gerilmesine yolaçtı.
Sultan Ferec'in isyan sonucu öldürülmesinin ardından Memlük Devleti’nde ilkvesondefa halifelikle sultanlık aynı şahısta birleştirildi.
Şeyh Mahmudî (1412 -1421 )
Suriye veMısır’da çıkan Arap kabilerinin isyanlarını bastırdı.
İtaatten ayrılan Karamanoğulları’nı itaate mecbur etti.
Bağımsızlık teşebbüsünde bulunan Güneydoğu Anadolu’daki Türkmen beyliklerine fırsat vermedi.
Osmanlıalr ileyeniden dostane ilişkler kuruldu.
Barsbay (1421 -1438 )
1424 yılında isyan eden Mekke şerifinin isyanını bastırdı.
1426 yılında Memlük tarihinin enönemli deniz seferlerini gerçekleştirerek Kıbrıs’ı fethetti veKıbrıs Kralını vergiye bağladı.
Devletin gelirlerini arttırmak için tüccarların mallarını Mısır gümrüklerinden geçirmeye mecbur bıraktı
Suriye veMısır tüccarlarının aldıkları Hint mallarına ihraç vergisi koydu.
Hoşkadem (1461 -1467 )
Arnavut asıllı olan Hoşkadem çıkan isyanları bastırarak ülkesini barış içinde yaşatmayı başardı
Kendisini metbû tanıyan Uzun Hasan’ı Karakoyunlular veDulkadıroğulları’na karşı destekledi.
Osmanlılar’la bozulmaya başlayan ilişkiler isedaha dagerginleşti.
Kayıtbay (1468 -1496 )
28yılsaltanat süren veBurcî Memlükleri’nin enbüyük sultanı sayılan Kayıtbay’ı uğraştıran enönemli mesele Osmanlılar’la mücadelesi oldu .
Osmanlılar ileÇukurova’da cereyan eden savaşlar beş yıldan fazla sürdü ve onbeşyıllık birbarışın imzalanmasıyla sonuçlandı .
İyice bozulan ekonomiyi düzeltmeye çalıştı.
Kansu Gavrî (1501 -1516)
Hindistan ticaret yolu için Portekizliler’le girdiği mücadelede başarısız kaldı .Onlarla yaptığı deniz savaşlarında Osmanlılar’dan teknik veasker bakımından yardım aldı.
Yavuz Sultan Selim’in Memlükler’e tâbi Dulkadıroğulları’nı ortadan kaldırması ikiülkeyi karşı karşıya getirdi.
Osmanlılar 24Ağustos 1516 ’dameydana gelen Mercidâbık Savaşı’nda Memlük ordusunu ağır birhezimete uğrattı.
Savaşın ardından kılıç kullanmadan Halep şehrine giren Osmanlı kuvvetleri Hama, Humus veŞam’ı daelegeçirdi.
Tomanbay (1516 -1517 )
Kahire’de sultan ilân edilen sonMemlük hükümdarıdır .
Yavuz Sultan Selim kendilerine tabi olma teklifini kabul etmeyip elçilerini öldürülmesi savaşı kaçınılmaz hale getirdi.
İkigün süren Ridâniye Savaşı 23Ocak 1517 ’de Osmanlılar’ın kesin zaferiyle sonuçlandı. Böylece Memlükler Devleti tarihe karıştı ve toprakları Osmanlılar’ın eline geçti.