Akkoyunlular (1340 -1514)

Oğuzların Bayındır boyuna mensup olan Akkoyunlu Türkmenleri Anadolu’ya gelerek yurt bulma faaliyetlerine girişen ve bu mücadeleleri sonucunda bir devlet kuran Türkmenlerdir .İlk siyasi faaliyetleri 1340 ’ta Tur Ali Bey idaresinde Trabzon Rum İmparatorluğuna akınlarda bulunmaya başlamalarıyla ortaya çıkar .Akkoyunluların çeşitli ittifaklar kurarak siyasi girişimlerde bulundukları yıllarda Timur’un Anadolu’ya gelmesi Akkoyunlular için de yeni bir dönemin başlamasını sağladı .Timur’a verdikleri destek ile rakiplerine karşı daha başarılı bir siyasi hayat yaşadılar. Akkoyunluların devletleşme yolunda en önemli şahsiyetlerden biri Karayürük Osman adlı kişidir .Kutlu Bey’in oğullarından olan Karayürük Osman da Kadı Burhaneddin’in hizmetine girerek alanını genişletmeye çalışmıştır .Timur’un hizmetine girerek Timur ile birlikte Sivas kuşatmasına katılmış ve Timur’un en yakınlarından olmuştur .Osman Bey’in yardımlarına karşılık Timur ona Amid’i (Diyarbakır) verdi .Karayürük Osman’ın bu faaliyetleri Memluklülerin dikkatini çekince Sultan Baybars komutasında Memluk ordusu Amid’e doğru yürüdü. Osman Bey tehlikeyi fark edince Memluk Devleti’ne boyun eğmek zorunda kalmıştır .Karayürük Osman’ın ölümünden sonra elde ettiği başarılarla adından söz ettiren Uzun Hasan, kardeşleri Cihangir ve Urfa hâkimi Üveys ile mücadeleye başlayarak Urfa’yı ele geçirmiştir . Karakoyunluların elindeki Bayburt ve Erzurum yörelerini de yağmalaması Akkoyunlu hanedan mensuplarının Hasan Bey onun etrafında toplanmalarını sağlamıştır .Kardeşi Cihangirin de kendisine itaat etmesiyle zamanla devletin sınırlarını genişletmiştir .1467’de Karakoyunlu Cihanşah’ı yenerek Karakoyunlu Devleti’ne son verdi. Akkoyunlu Devleti’ni geniş sınırlara ulaştıran Hasan Bey 1470 yılında Bağdat’ı ele geçirdi .En yakın rakibi Osmanlılara karşı Venedik ile ittifak için girişimlerde bulundu. Uzun Hasan’ın hareketlerini durduran Osmanlı Devleti hükümdarı Fatih Sultan Mehmet oldu .Uzun Hasan ile Fatih, Otlukbeli Savaşında karşı karşıya geldi . Akkoyunlular, bu savaşta mağlup olunca bir daha toparlanamadı. Uzun Hasan 1478 yılında vefat ettikten sonra Akkoyunlu şehzadeleri arasında taht kavgası başlayarak yıkılış süreci hızlandı. Safevi Şeyh Cüneyt’in bu seferde başarısız olarak öldürülmesinden sonra yerine oğlu Şeyh Haydar geçmiştir. Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın kız kardeşi Hatice Begüm’den doğan Haydar, dayısı Uzun Hasan’ın Âlem Şah olarak da bilinen kızı Halime Begüm ile evlenerek bölgenin hâkimi olan Akkoyunlularla akrabalık tesis etmiştir . Akkoyunlu soyu ile bağlantı kurmaları Safevi şeyhlerinin saltanat iddiasını da kuvvetlendirmiştir. Karakoyunluların ortadan kaldırılması ve onların en büyük rakibi olan Timur ile birlikte hareket etmek Akkoyunluların yaptıkları en etkili siyasi faaliyettir. Buittifak Akkoyunluların güçlenmesinde en önemli faktördür .Bir taraftan Osmanlı Devleti’nin yükseliş dönemine denk Akkoyunlular bu durumun olumsuzluğu yaşamıştır .Ancak Safevilerin müritlerinin artması ve dini-ideolojik bir güç olmaları Akkoyunluların sonunu hazırlamıştır .İlk siyasi faaliyetleri 1340’ta Tur Ali Bey idaresinde Trabzon Rum İmparatorluğuna akınlarda bulunmaya başlamalarıyla ortaya çıkar .Tur Ali Bey etrafına topladığı 30bincivarında Türkmen kuvveti ile Anadolu’nun güney bölgelerine akınlarda bulunmuş, daha sonraları İlhanlı hükümdarı Gazan Han’ın emri altına girerek onunla birlikte Suriye seferine katılmıştır . Tur Ali’nin bu seferde gösterdiği başarı münasebeti ile Gazan Han tarafından kendisine emirlik payesi verilmiştir .Suriye civarında yaptıkları başarılı faaliyetlerden dolayı isimleri duyulmaya başlayan Akkoyunlu Türkmenlerine Tur Alililer denilmeye başlamıştır .