Osmanlı Merkez Teşkilatı-Klasik Dönem

Dîvân-ı Hümâyun

Padişahın başkanlığında devlet işlerini görüşmek üzere toplanan kurul veya toplantının adıydı. Bu kurul, 15. yüzyıl ortalarından 17. yüzyılın ilk yarısına kadar devlet yönetimindeki en önemli karar organı ve Osmanlı idari başarısının sembolü oldu.

Dîvân-ı Hümâyun’u, bir yandan devlet yönetimine dair aldığı siyasî ve idarî kararlarla icra ve danışma organı, diğer yandan da şikâyet ve arzların dinlenmesi ile kadı mahkemeleri kararlarının yeniden ele alındığı bir nevi temyiz mahkemesi olarak tanımlamak mümkündür.

Dîvân-ı Hümâyun Üyeleri

Dîvân-ı Hümâyun'un Aslî Üyeleri

Dîvân-ı Hümâyun’un aslî üyeleri vezirazam, Kubbealtı vezirleri, Rumeli ve Anadolu kadıaskerleri, Rumeli ve Anadolu defterdarları ile nişancıdan müteşekkildi.

Vezirazam

Vezirazam, devlet işlerini idarede padişaha vekâlet eden kişiydi. Vezirazam padişahın mutlak vekili olması hasebiyle başta siyasi ve askerî konular olmak üzere devlet idaresinde geniş yetkilere sahipti.

Kubbealtı Vezirler

Vezirazamın devlet işlerinde en yakın yardımcıları vezirlerdi. Dîvân-ı Hümâyun’da Kubbealtı’nda toplanıp işlerini burada takip ettiklerinden kendilerine Kubbe veziri veya Kubbenişin adı verildi.

Vezirazam Dîivânları

İkindi Dîvânı

Sadrazamın Dîvân-ı Hümâyun’da bitmeyen veya bir netice alınamayan meseleleri görüşmek üzere haftada dört veya beş gün ikindi namazından sonra kendi konağında topladığı divandı.

Cuma Dîvânı

Cuma sabahı vezirazamın başkanlığında, Rumeli ve Anadolu kadıaskerlerinin iştirakiyle, daha çok şer’î ve örfî davalar ile ilmiye sınıfına ait çeşitli meselelerin görüşüldüğü divandı.

Çarşamba Dîvânı

Sadrazamın Çarşamba sabahı İstanbul, Galata, Eyüp ve Üsküdar kadılarıyla, başkentin meselelerini görüşmek üzere topladığı divandı.

Kadıaskerler

Divana gelen adlî ve hukukî meseleler kadıaskerlerin sorumluluk alanına girerdi.

Defterdar

Devletin mali işlerinden sorumlu olan defterdar, padişah malının vekili ve temsilcisiydi.

Nişancı

Padişah adına yazılan belgelere tuğra çeken ve örfî hukuk konusunda son sözü söyleyen görevliydi.

Dîvâna Katılan Diğer Üyeler

Reisülküttâb

Dîvân-ı Hümâyun’un işleyişini sağlayan, yazı işlerini yürüten, geniş bürokratik kadronun başındaki amirdi.

Bağlı Kalemler

Dîvân-ı Hümâyun Hocaları

Dîvân-ı Hümâyun ve Paşakapısı’ndaki kalemlerin şefleriyle, kapıkulu ocakları ve maliye kâtipleri, şehremini, tersane, arpa, matbah, darphane eminleri, teşrifatçı, tophane, baruthane vs. hizmetlerin amir, emin ve nazırları için kullanılan ortak bir tabirdi.

Dîvân-ı Hümâyun Tercümanları

Başlangıçta yabancı dil bilen Osmanlı tebaasından mühtediler getirilmiş, 17. yüzyılın ortalarında yabancı dil bilen Fenerli Rumların eline geçti, II. Mahmud devrinde bunların yerine Türkler ve Müslümanlar arasından atamalar yapıldı.

Hazine-i Evrak (Arşiv)

İstanbul’da ilk evrak arşivi Yedikule’de oluşturuldu, akabinde At Meydanı’na nakledildi, III. Ahmed’den sonra Topkapı Sarayı’na taşındı.

Defterhane-i Âmire

Has, zeâmet, timar, vakıf ve mülk arazi kayıtları ile defterlerinin muhafaza edildiği ve bunlarla ilgili günlük işlemlerin yürütüldüğü yerdi.