Örgütlerde Motivasyon

Motivasyon ya da güdülenme, Latincede hareket anlamına gelen “movere ” kelimesinden gelmektedir. Movere veya Türkçe karşılı olan “motive ”, teşvik etmek, isteklendirmek, etki altına almak ve harekete geçrimektir.

Motivasyon yani motive etme ise, bir veya birden çok insanı, belirli bir amaca -yöne doğru devamlı şekilde harekete geçirmek için yapılan çabaların toplamıdır. İşletme içinde çalışan personeller, işle ilgili olan veya olmayan çok değişik davranışlar gösterirler. Bu davranışların çeşitli nedenleri olabilir. Yönetici açısından önemli olan, kişilerin (personelin) organizasyon amaçları doğrultusunda ve isteyerek davranmalarıdır. O hâlde motivasyon, kişilerin belirli bir amacı gerçekleştirmek için kendi arzu ve istekleriyle davranmaları ve çaba harcamalarıdır.

Motivasyon ayrıca, insanları belirli durumlarda belirli davranışlara yönelten etkenlerin tümü olarak da tanımlanabilir. Tanımlardan da anlaşılacağı üzere motivasyon, insanların bir işi yapması veya belirli bir amaca ulaşması için gereken enerjinin ve çabanın yaratılmasıdır.

Motivasyon konusunu daha iyi kavrayabilmek için bu konuda sık kullanılan bazı terimleri bilmek gerekir. Bu terimler ihtiyaç, dürtü ve güdür.

Güdüler davranışlarımızı yönlendirdiği ileri sürülen iç koşullardır ve güdülerin davranışı başlatma, davranışların şiddet ve enerji düzeyini saptama, davranışlara yöne verme ve davranışın devamı sağlama olmak üzere dört temel işlevi vardır.

Motivasyon süreci üç aşamadan oluşur. İlk aşama, ihtiyaçlardır. İkinci aşama, hedefe yönelik davranış sergileme, üçüncü aşama ise ihtiyacın karşılanmasıdır.

Fizyolojik ve psiko-sosyal dengenin bozulması, bireyde bir eksiklik ortaya çıkarır. Bu eksikli durumu ise ihtiyaçları yaratır. İnsan ihtiyaçları fizyolojik ihtiyaçlar ve psiko -sosyal ihtiyaçlar olmak üzere ikiye ayrılır. Fizyolojik ihtiyaçlar, insanların yaşamlarını sürdürebilmeleri için gerekli olan yeme, içme, uyuma ve cinsellik gibi temel ihtiyaçlardır. Psiko -sosyal ihtiyaçlar ise sevme, sevilme, bir gruba ait olma, başarma, yükselme ve takdir görme gibi ihtiyaçlardan oluşur. Özellikle, çalışma hayatı açısından düşüldüğünde, psiko - sosyal ihtiyaçların tespit edilmesi ve karşılanması, çalışanların yönetilmesi açısından daha önemlidir. Çalışanların, kurumu amaçlarına ulaştıracak davranışları sergilemeleri için bu ihtiyaçlarının karşılanması gerekir.

Motivasyon sürecinin ikinci aşaması, hedefe yönelik davranışlar sergilemektir. Hedefe yönelik davranışlar sergilemesi için bireyin ihtiyaçlarının farkında olması gerekir. İhtiyaçlarının farkında -şuurunda olan bireyler ihtiyaçlarını karşılamak için harekete geçer ve son olarak ihtiyacını karşılayarak motive olurlar. İhtiyacını karşılayan birey, belirli bir düzeyde tatmin olduğu için yaşadığı gerilimden kurtularak rahatlar. İhtiyacın karşılanmaması durumunda ise, birey motive olmayacaktır. Böyle bir durumda, bireyi motive etmek için süreci yani bu aşamaları yeniden başlatmak gerekir ya da birey ihtiyaçlarından vazgeçer.

İnsanların nasıl motive olduklarını açıklamak için çeşitli teoriler -kuramlar geliştirilmiştir. Bu teorilerden bazıları, motivasyon konusunda insanın içinde olan faktörlere (ihtiyaç gibi) önem verirken, bazıları kişinin dışında olan -kişiye dışarıdan verilen faktörlere -teşviklere ağırlık vermektedir.

Bu teoriler, kapsam ve süreç teorileridir.

Kapsam teorileri, insanların nasıl motive olduklarını açıklarken, insanların içindeki saiklere odaklanan teorilerdir. Bireyin içinde bulunan faktörleri ve bu faktörlerin kişiyi hangi davranışa yönlendirdiğini anlamaya çalışırlar. Bu teoriler şunlardır:

• Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Yaklaşımı
• Herzbegrg’in Çift Faktör Teorisi
• Mcclelland’ın Başarma İhtiyacı Teorisi
• Alderfer’in ERG Teorisi'dir.

Süreç teorileri, kişilerin hangi amaçlar tarafından ve nasıl motive edildikleri üzerinde durur. Başka bir ifadeyle, iş ortamında istenilen bir davranış sergileyen bireyin, bu davranışı tekrarlaması nasıl sağlanabilir, sorusu süreç teorilerinin cevaplamaya çalıştığı temel sorudur. Süreç teorilerine göre, ihtiyaç insanların davranışlarını yönlendiren temel faktörlerden biridir ancak, içsel faktörlere ilave olarak pek çok dışsal faktörde davranış ve motivasyon üzerinde etkili olabilmektedir. Süreç teoriler şunlardır:

• Davranışsal Şartlandırma Teorisi (Sonuçsal -edimsel Şartlandırma)
• Bekleyiş -beklenti Teorileri
• Eşitlik Teorisi
• Amaç Teorisi