Biyolojik Afetler ve Salgın Hastalıklarda Olay Yönetimi

İnsanlık tarihi boyunca gerçekleşen biyolojik afetler ve salgın hastalıklar büyük ölçekli can kayıplarına neden olmuştur. Bu tür olaylar aynı zamanda; çevre, iklim, insan sağlığı üzerinde olumsuz sonuçlar oluşturmuştur.

Yaşadığımız yüzyılda gelişen teknoloji, artan siyasi ve uluslararası gerginliklerle birlikte biyolojik silahlar ve salgın hastalıklara neden olan tehdit ve tehlikeler hızla artmaktadır. Biyolojik silahların terörist gruplar gibi devlet dışı unsurlar tarafından edinilmesi de artan riskler arasındadır.

Biyolojik olaylar ve salgın hastalıklarda olay yönetimi, gerek mevzuat kapsamında gerekse afet öncesi planlamalar kapsamında aynı kategoride değerlendirilmiştir. Olay yönetimi açısından da bakış aynıdır. Kimyasal, biyolojik, radyoaktif ve nükleer bir olay meydana geldiğinde diğer afetlerde olduğu gibi önceden belirlenmiş kurumlar belirli bir koordinasyon içerisinde çalışmak zorundadır. Bu koordinasyondaki kurumların aktifliği, meydana gelen risk faktörü ile değişiklik göstermektedir. Olay biyolojik bir vaka veya salgın hastalık durumu ise Sağlık Bakanlığı koordinasyonu çerçevesinde bütün kurumlar görev alır.

Biyolojik afet ve salgın hastalıkların olay yönetiminde, daha öncede bahsedildiği gibi, Türkiye Afet Müdahale Planı’nda KBRN Hizmet Grubu Operasyon Planları devreye sokulur ve 2016 Aralık ayı itibari ile Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı tarafından çalışmaların devam ettiği olay bazlı planlar kullanılır. Olay bazlı planlar, olması muhtemel kimyasal, biyolojik, radyoaktif ve nükleer alandaki olaylar üzerine yapılan planlardır.

Süreç içinde insanoğlunun şiddet kullanımında sadece silahlar değişikliğe uğramış ve kitlesel ölümlere yol açan imha gücü yüksek silahlar bir tarafta geliştirilirken, insanlarda hastalık yapan, geçmişte yok edilmeleri için uğraşılan bazı mikroorganizmalar tekrar üretilerek yeni bir savaş terminolojisi olan biyolojik savaşlar ortaya çıkmıştır.

Biyolojik bir afet durumunda iyi bir olay yönetimi sergileyebilmek için öncelikle bazı tanımlamaların bilinmesi gerekmektedir.

Biyolojik tehlike; insanlar, hayvanlar ve bitkiler üzerinde her türlü hastalık yapıcı, zehirleyici veya ölümcül özellikleri bulunan canlı organizmaların ürettiği biyolojik maddeler ve emniyetsiz laboratuvar prosedürleri gibi koşulların oluşturduğu tehditlerin tümü biyolojik tehlikedir. Biyolojik maddelerin kasten veya kazaen çevreye yayılmaları hemen fark edilemeyebilir.

Kimyasal, radyolojik ve nükleerafetlerde olay yönetimi konusu ele alındığında Türkiye Afet Müdahale Planı'ndan bahsedilmişti. Planda 28 hizmet grubu olduğu ve bu hizmet gruplarının afet esnasında, afetin çeşidine göre, uygun zamanlarda devreye gireceği belirtilmişti. Şayet olay biyolojik veya salgın hastalık şeklindeyse veya herhangi bir afetin sonrasında ikincil afet olarak biyolojik afet veya salgın hastalık ortaya çıkmış ise haberleşme, ulaşım altyapı, güvenlik ve trafik, arama kurtarma, KBRN, nakliye, sağlık, tahliye, yerleştirme ve planlama, altyapı, enerji barınma, hasar tespit, yangın, enkaz kaldırma, gıda tarım ve hayvancılık, zarar tespit hizmet grupları devreye girer.

Biyolojik ajanlara karşı savunma tedbirleinden sorumlu makam Sağlık Bakanlığıdır. Ancak müdahale planları kapsamında ilgili kuruluşlarda kendi hizmetleri ile alakalı savunma tedbirlerini almakla sorumludur.