Denetimde Risk Planlaması ve Önemlilik

Risk kavramı çeşitli açılardan farklı anlamlarda kullanılabilmektedir. İşletme açısından risk, işletme içinden ya da işletme dışından kaynaklanabilen hatalar ve hilelerin ortaya çıkma ihtimali olarak nitelenebilir. Denetim açısından risk ise işletmede ortaya çıkması muhtemel yanlışlıkların tespit edilememesi sebebiyle, denetim çalışmalarının sonunda hatalı sonuca varma ihtimali olarak tanımlanabilir. Diğer bir ifadeyle denetim riski, mali tablolarda önemli yanlışlıklar olduğu hâlde, denetçinin mali tabloların doğru olduğu sonucuna varması ve mali tablolar hakkında olumlu görüş bildirmesi ihtimali ya da tersidir.

Risk planlaması ve unsurları: Risk değerlemesi için, önce işletme ve çevresi ile ilgili bilgiler toplanılarak doğal riskler tespit edilmeye çalışılır. Daha sonra, işletmenin iç kontrol sistemi incelenerek ve kontrol testleri yapılarak kontrol riskine karar verilir. Doğal riskler ile kontrol riskleri birlikte değerlendirilip önemli yanlışlık riskine karar verilir. Önemli yanlışlık riskinin yüksek çıkması, fazla sayıda kanıt toplanması gerektiği anlamına gelir. Böyle bir durumda, denetçinin bulgu riski düşük olur. Çünkü, denetçinin böyle bir ortamda hata ve hile bulamaması imkânsızdır.

Hile riski: Yanlışlık riski değerlendirilirken, kontrol riski yanında hile riskide değerlendirilir. Yanlışlık riski bu iki riskin birlikte değerlendirilmesi sonucu ortaya çıkar.

Riskler arasındaki ilişki: Önemli yanlışlık riski ile bulgu riski arasında ters ilişki vardır. Bulgu riski ile denetim riski arasındaki ise doğrusal bir ilişki vardır.

Önemlilik planlaması: Denetçinin, neyin önemli olup olmadığı konusunda mesleki yargısını kullanması gerekir. Planlama aşamasında, denetçinin başlangıç önemliliği, performans önemliliği, özel önemlilik ve özel performans önemlilik düzeylerini belirlemesi gerekir.

Risk, önemlilik ve kanıt sayısı ilişkisi: Kontrol riski (hata ve hile ihtimali) yüksekse, fazla sayıda örnek inceleyip kanıt toplama yoluna gidilir. Ancak, maliyet ve zaman kısıtı nedeniyle, örnekleme usulunden yararlanılır. Bu durumda, tüm hata ve hileleri bulamama ihtimali (bulgu riski) ortaya çıkar. Tespit edilen ancak düzelttirilemeyen hata ve hilelerin önemli olup olmadığına karar vermek için önemlilik düzeyinden yararlanılır. Önemlilik düzeyi yüksek tutulduğunda, incelenecek örnek sayısı düşer, dolayısıyla kanıt sayısı düşer. Önemlilik düzeyi ile kanıt sayısı arasında ters ilişki vardır. Önemlililik düzeyi ile denetim riski arasında ise doğrusal ilişki vardır. Önemlilik düzeyi düşdükçe, denetim riski de düşer. Çünkü, önemlilik düzeyinin düşürülmesi, incelenecek örnek sayısının artması anlamına gelir. Ancak, kontrol riski dikkate alındığında aynı şey söylenemez. Kontrol riski ile önemlilik arasında ters ilişki vardır. Çünkü, kontrol riski (hata ve hile ihtimali) yükseldikçe, önemlilik düzeyi düşürülür. Bu durumda, incelenen örnek sayısı artığından kanıt sayısıda artar. Böylece denetim riski düşer.