Havacılık Açısından Önemli Atmosferik Özellikler

Kitabın VI. bölümünde havacılık faaliyetleri için önemli atmosferik olaylardan rüzgar, görüş mesafesi, bulutlar ve sıcaklık konuları ele alınmıştır. Rüzgâr, görüş mesafesi, bulutlar ve sıcaklık temel olarak havacılık faaliyetlerini etkileyen önemli özelliklerdir.

Rüzgâr; basıncın yüksek olduğu alandan alçak olduğu alana doğru olan hava hareketidir. İki nokta arasındaki basınç farkı arttıkça rüzgârın hızı da artar. Rüzgâr estiği yön ve esme hızı ile ifade edilir. Rüzgâr hızı knot, kilometre/saat veya metre/saniye birimleriyle raporlanır. Rüzgâ r hızındaki ani ve kısa süreli artışlar hamle, uzun süren artışlar ise (bir dakika kadar) squall olarak adlandırılmaktadır.

Yer rüzgârları; Uçak ve helikopterlerin kalkış ve inişlerinde maruz kalacağı rüzgarın yönü ve şiddeti çok önemlidir. Münferit ve ani kuvvetli yan rüzgarı her zaman için tehlike yaratabilir. Kalkış ağırlığı belirlenirken rüzgar bilgisinden faydalanılır.

Yüksek seviye rüzgârları (jet stream); 60 knotdan daha hızlı olan, uzun uçuş yapan uçakların seyrettiği irtifalarda görülen rüzgârlardır. Bu kuvvetli rüzgârları karşıya alacak biçimde uçmak mümkün ve uygun değildir. Rüzgârın hızı ve yönüne göre rotayı mümkün ölçülerde değiştirerek uçuş zamanı ve yakıt tüketimini optimize edecek biçimde uçuş yolu seçilmelidir.

Rüzgar sapması ya da kırılması belirli iki nokta arasında rüzgarın yön ve hız ile hem yön hem de hızında meydana gelen ani değişimlerdir. Uçuş için problem doğurabilecek bir olaydır.

Görüş mesafesi (rüyet); Belirli bir karaktere sahip bir cismin çıplak gözle görülüp teşhis edilebileceği veya gece rasatlarında, genel aydınlatma gün ışığı seviyesine çıkarılmış olsaydı, aynı cismin görülüp teşhis edilebileceği en uzak mesafeye görüş mesafesi veya “rüyet” denir.

Havaalanı yüzeyinin en az yarısında veya daha fazlasında etkili olan görüş mesafesine hâkim rüyet denir. Havacılık amaçlı yapılan gözlem ve tahminlerde “hâkim rüyet” değeri kullanılır. Gözlemlenen en düşük görüş mesafesi hâkim rüyetten farklıysa ve en düşük görüş mesafesi 1.500 metrenin altında veya hâkim rüyetin %50’sinden daha az ise tespit edilen bu görüş mesafesine minimum rüyet denir.

Bulutlar; serbest hava kütlesinde bir araya gelerek farklı şekiller ve boyutlarda gözle görülebilir bir form oluşturan su damlacıkları, buz kristalleri ya da her ikisinin karışımından oluşan yapılardır. Güneşlenmeyi azaltması ve yağışın kaynağı olması gibi temel nedenlerle havacılık, iklim ve tarım açısından büyük önem taşımaktadır.

Bulutlar oluşum biçimlerine göre dikey gelişim gösteren kümülüform tipi ve yatay gelişim gösteren stratiform tipi olmak üzere ikiye, yüksekliklerine göre ise alçak, orta, yüksek seviye bulutları ve dikey gelişmeli bulutlar olmak üzere dörde ayrılır.

Bulutluluk miktarı ölçümü gökyüzü 8 eşit parçaya bölünerek bunlardan kaç adedinin bulut örtüsü ile kapalı olduğunun tespit edilmesi biçiminde gözle yapılır.

Bulutların görülüp izlenebildiği kısmının yerden olan en düşük dikey mesafesi bulut taban yüksekliği olarak adlandırılır.

Sıcaklık; Havanın yoğunluğu sıcaklık ve basınca bağlıdır. Motor performansı için önemli bir parametre olarak sıcaklık kalkışta bilinmelidir. Çok sıcak ve çok soğuk hava koşullarında uçak ve helikopter motorlarının performansı düşer.

Atmosferin şeffaf yapısı nedeniyle ısınma yüzeyden yukarı doğru gerçekleşir. Bu nedenle, yerden yükseldikçe sıcaklık azalmaktadır. Sıcaklık parametresi bulut oluşumu, buzlanma, rüzgar oluşumu gibi havacılık açısından kritik hadiselerin ana nedenidir.

Atmosferde alçalıp yükselme sonucu oluşan ısınma ya da soğumaya “adyabatik” soğuma/ısınma adı verilir.

Buzlanma; aşırı soğumuş su taneciklerinin, uçağın yüzeyine çarpmasıyla buz biçimine dönüşmesi ve bu yüzeyde buz toplanmasıdır. Pilotların karşılaştığı en ciddi hava hadisesi buzlanmadır. Buzlanma, ileri doğru hareketi ve yükselmeyi azaltır. Kanattaki buzlanma kanat şeklinin bozulması nedeni ile yükselmeyi azaltır.

Kararsızlık; Herhangi bir nedenle düşey olarak hareket eden bir hava parseli, sebebin ortadan kalkmasından sonra eski yerine gelebiliyorsa, bu parseli çevreleyen hava kütlesi için “kararlılık”, eski durumuna dönemiyorsa “kararsızlık” söz konusudur.

Kararsız havada yağış anı haricinde görüş mesafesi gayet iyidir. Rüzgarlı ve türbülanslı bir hava, kümülüform tipi bulutlar, oraj, dolu ve sağanak biçiminde yağış kararsız havanın karakteristik özellikleridir.

Türbülans; Uçak irtifasında önemli değişikliklere neden olan, atmosferdeki normal hava akımı içinde ve düzensiz bir dağılım gösteren aşağı ve yukarı doğru dikine hareketlere veya anaforlara türbülans denir.

Bir oraj bulutu içindeki türbülans olayları, uçaklara kısa süre içinde aşırı irtifa kaybı ve parçalarının kopması gibi zararlar verebilir.