Atmosfer Basıncı, ICAO Standart Atmosferi Sabit Seviye Sinoptik Haritalar
Giriş
Havacılık sektörünün yoğun ilişki içinde olduğu bilim dallarından birisi de meteorolojidir. Meteorolojik hadiselerin uçuş güvenliği açısından öneminden öte hava basıncı, meteorolojik olayların oluşumu için temel unsurlardandır ve dolayısıyla meteorolojinin ana konularından birini teşkil etmektedir. Havanın basıncı (dolayısıyla ağırlığı / yoğunluğu), hava araçlarının uçacakları seviyenin belirlenmesinde etkin rol oynamakta ve araçların performanslarını doğrudan etkileyebilmektedir.
Sivil Havacılık ve Basınç
Atmosfer Basıncı
Atmosferin yapısındaki gazlar, dünya üzerindeki yaşam için önemli olmanın yanında meteorolojik olayların oluşması açısından da önemlidir. Atmosferdeki gazların faaliyetiyle oluşan atmosferik basınç konusu, en önemli meteorolojik konulardan birisini oluşturmaktadır. Atmosferik basıncın sürekli olarak değişiklik göstermesi nedeniyle havacılık faaliyetlerinin standardizasyonu için belli düzenlemeler gerekmiştir.
ICAO Standart Atmosferi
Havacılıkta yaşanan gelişmeler ülkelerin işbirliği yapmasını zorunlu kılmıştır. Bu kapsamda 1947 yılında ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı) merkezi Montreal (Kanada) olmak üzere kurulmuştur. Sivil havacılığın, dünya çapında yaygınlaşması ve gelişmesi nedeniyle havaalanları, havacılık personeli, uçuş donanımları ve araçları gibi konularda standartların belirlenmesi ve dolayısıyla hava ulaşımının güvenliğinin tesis edilmesi gibi konular ICAO’nun temel amaç ve görevleri olarak belirlenmiştir. ICAO kendisine verilen görevleri yerine getirmek ve uluslararası standartlar oluşturabilmek için birçok düzenleme çıkarmıştır. Bu kapsamda hava ulaşımı, havaalanları ve sivil hava araçlarına ilişkin standartlar, uluslararası havacılık haberleşme kuralları, havacılık personelinin nitelikleri gibi hususların yanı sıra konumuz itibari ile de uluslararası uçuşlar için meteorolojik hizmetlerin standartları ve hava – yer haberleşmesinde kullanılan ölçü birimleri konularında düzenlemeler yapmıştır. Özellikle havacılık faaliyetleri için basınçla ilgili standartlar belirlenmiştir. Tamamen kuru olduğu kabul edilen ICAO standart atmosferinde deniz seviyesinde yer sıcaklığı 15 0C, hava basıncı ise 1013,25 hPa’dır ve yer seviyesinden gökyüzüne doğru yükseldikçe sıcaklık değişimi görülmektedir.
Altimetrik Hesaplar
Havaalanında ölçülen atmosfer basıncı, yer ve zamana göre değişiklik gösterebildiği için özel basınç hesaplamalarından yararlanılmaktadır. Altimetre hesapları uçuş güvenliği için büyük öneme sahiptir. Altimetre ayarı ICAO Standart Atmosferi’ne göre yapılmaktadır. Bu çerçevede, Altimetre QFE değerine ayarlandığında uçağın piste göre yüksekliğini ifade eder ve sıfır olduğunda uçak pist üzerindedir. Altimetrenin QNH değerine ayarlanması ise uçağın deniz seviyesinden yüksekliğini göstermektedir. Bir altimetrik basınç değeri olmayan QNE değeri ise QFE’nin ICAO standart atmosferinde denk geldiği basınç seviyesini göstermektedir.
Sabit Seviye Sinoptik Haritaları
ICAO Standart Atmosferi, uçuculuk faaliyetleri için kullanılmakla birlikte hava tahmini yapılabilmesi için gerçek atmosfer koşullarında elde edilen verilerin meteorolojik haritalara işlenerek analiz edilmesi gerekmektedir. Hava tahminlerinde yoğun olarak yararlanılan sabit seviye haritaları; Yer Kartı, 850 hPa, 700 hPa, 500 hPa ve 300 hPa haritalarıdır. Yer kartı, günde dört kez çizilirken yüksek seviye haritaları günde iki kez çizilir ve analiz edilir. Söz konusu haritalar, meteoroloji görevlileri tarafından hava tahminleri yapmak için yoğunlukla kullanılmasının ötesinde pilotlar, hava trafik kontrol görevlileri gibi havacılık görevlileri tarafından da uçuş güzergâhı ve zamanlamasının planlanması gibi amaçlarla kullanılmaktadır.
Yer Kartı (Basınç Haritası)
Eşbasınç eğrisi olarak ifade edebilecek “İzobar” haritası olarak da bilinen yer haritasında basınç, sıcaklık, rüyet, rüzgâr, bulutluluk ve yağış verileri işlenmektedir. Yer kartı haritası üzerinde, 1.000 hPa başlangıç olarak 4hPa’da bir izobar (eşbasınç eğrisi) çizilir ve temel olarak alçak ve yüksek basınç merkezlerinin tespiti ile hareket yönleri ve hızlarının, cephe sistemlerinin, yağışlı alanların, yağış türleri ve yoğunlukları ile rüzgâr hız ve yönünün tespitinde kullanılır.
850 hPa Haritası
Yaklaşık 4500 feet yükseklikteki hava koşullarını gösteren 850 hPa haritası yüksek seviye haritalarının ilkidir. 850 hPa haritasında tespit edilen sıcak ve soğuk hava merkezlerinin yer kartında belirlenen cephe sistemlerine uzaklık ve yakınlıkları, yağışın süresi ve şiddetinin tahmininde kullanılır. Ayrıca, yer sıcaklığının tahmin edilmesinde ve yağış türünün ve don olaylarının belirlenmesinde de 850 hPa haritasından yararlanılır. Ülkemizde-6 0C , -7 0C dereceler kıyı kesimleri için don tehlikesi anlamına gelirken iç kesimler için – 3 0C’lik izoterm çizgisi hafif don olayı oluşabileceğini göstermektedir.
700 hPa Haritası
Yaklaşık 3.000 metre (yaklaşık 9.000 feet) yükseklikteki hava şartlarını gösteren 700 hPa haritası, yeryüzündeki hava sistemlerinin hareket hızının ve yönünün belirlenmesinde ve yer rüzgârının kuvvetini tahmin etmede önemlidir.
500 hPa Haritası
Troposferin orta seviyelerindeki hava durumunu gösteren 500 hPa haritası yağış türü tahmininde yararlanılan bir haritadır.
300 hPa Haritası
Nemin az olduğu bir seviye olması nedeniyle yağış / sis gibi meteorolojik olaylardan ziyade rüzgâr bilgileri için önem arz eden 300 hPa, sert rüzgâr akışının yeri ile yönünün yanı sıra bu akışların neden oldukları türbülansların yeri ve şiddetini göstermesi nedeniyle, özellikle uzun mesafe uçuşlar için önemli bir haritadır.