Medya Okuryazarlığının Temel Konuları

Medya okuryazarlığı teriminde geçen “okuma” ile ifade edilmek istenilen; medya tarafından üretilen ve dolaşıma sokulan mesajların görünen anlamı dışında alt anlamlarını görebilmek ve geri planda yer alan amaçlarını algılayabilmektir.

Medya okuryazarlığında temel prensip, medya tarafından üretilen içerikleri çözümleyebilmek için “soru sormayı” bilmektir. Bunu yapabilmek için de, her medyanın kendine has olan mesajlarının karakteristik yapılarını iyi bilmek gerekmektedir.

Haber

İnsanlar kendi etrafları ve dünyada olan ekonomik, siyasal, kültürel birçok gelişmeden haberdar olmak isterler. Bu yüzden her tür haber onlar için en önemli bir bilgi kaynağı sunmaktadır. Önemli olan habere nasıl ulaşıldığı değil, bu haberi çözümlemek için sorulması gereken sorulardır.

Reklam

Medya okuryazarlığında reklam, istenmeden sunulan içeriktir. Reklam, herhangi bir ürün veya hizmetin tüketici tarafından tercih edilmesini sağlayabilmek için hedef kitle üzerinde ilgi uyandırma, dikkat çekme, arzu yaratma teknikleri ile harekete geçirme ve satın aldırma eylemine yönlendirmedir. Medya okuryazarlığında reklamcılığı anlayabilmek için reklam endüstrisinin kullandığı teknikleri iyi bilmek gerekmektedir.

Film\Dizi

Filmler çekildiği toplumun kültürel, dini, siyasi ve sosyal hayatını da yansıtmaktadır. Bu yüzden gösterime giren bir film ile birçok mesaj dolaşıma sokulmaktadır. Film, her ne kadar eğlence sektörüne ait olsa da eğlendirirken düşündüren, fikir manipüle edebilen, hatta propaganda yapabilen bir iletişim aracıdır.

Belgesel

Belgesel, bir konu, kişi veya yer hakkında gerçek bilgi aktaran bir televizyon programı türüdür. Genel olarak gerçeklik iddiasında olan belgeseller belge, delil ve arşiv bilgilerine dayanmaktadır. Bu yüzden belgeseller diğer program türlerine göre daha inandırıcı kabul edilmektedirler.

Video

Video bir saniye gibi kısa bir sürede fotoğrafların ard arda gösterilmesi ile zihinde hareket algısı yaratan medya mesajı türüdür. Günümüzde özellikle bilişim teknolojilerinde yaşanan gelişmeler doğrultusunda internet üzerinden video izleme olanağı bulunmaktadır. Bu yüzden çoğalan videoların içeriklerinin çözümlenerek alımlanması gerekmektir. İçerdiği mesaj, görüntüler ve gerçekliği sorgulanmalıdır.

Eğitim

Eğitim, önce aile sonra okul hayatında alınan bilgiyi içerirken, kitle iletişim araçlarının ( radyo, gazete, televizyon, internet) toplumda yaygınlaşması ve gelişmesi ile artık daha çok bu araçlardan karşılanan bir ihtiyaç hâline gelmiştir. Çok sayıda izleyici kitlesine aynı anda mesaj ulaştıran televizyon, insanları olan bitenden haberdar etmekte, eğlendirmekte, farklı ürünleri ve coğrafyaları tanımasını sağlamakta bir nevi eğitmektedir.

Sağlık

Medya ile ilişkili olarak sağlık aslında önemli bir medya okuryazarlığı gerektirmektedir. Medya organlarında, sağlık için açıklama yapan uzman olduğu söylenen sayısız insan bulunmaktadır. Bu programlarda herhangi bir sağlık sorunu hakkında, bir uzmanın bilgisi ile başka bir uzmanın bilgisi çelişmektedir.

Sağlık konusunda dikkat edilmesi gereken önemli bir konuda, sağlık ürünlerinin medya üzerinden pazarlanması sorunsalıdır.

Eğlence

Kitle iletişim araçları bilgilendirmenin yanı sıra, magazin, film, bilgisayar oyunları ile eğlence fonksiyonunu yerine getirmektedir. İnsanlara ürün pazarlamak, fikir manipüle etmek, tüketime yönlendirmek için uzun süre dikkatlerini ödünç almanız gerekmektedir. Bu yüzden medya eğlence faktörünü, hem geleneksel hem de sosyal medya üzerinden gerçekleştirmektedir.

Eğlendirirken bilgilendirmek infotaintment olarak adlandırılmaktadır. Genellikle, televizyon haberlerine eğlence içeriğinin katılması olarak bilinmektedir.

Dijital Platformlar

Yeni iletişim teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişmeler, teknolojinin ucuzlaması, herkesin bu teknolojilere kolay ulaşabilmesi ve tabi ki kullanabilmesi dijital ortamlarda mesaj üretimini ve dolaşımını artırmaktadır. Yeni olan bu mecralarda herkes istediği videoyu çekebilmekte, bir ürün tanıtabilmekte, kişisel bloğunu açıp kendi fikirlerini paylaşabilmektedir. Hemen hemen her alanda kendi medyasını oluşturmaya çalışan kullanıcılar doğruluğu kanıtlanmamış bilgi, görüntü ve fotoğrafları dijital medyada yayınlamaktadır.

Medya Okuryazarlığının Temel Kavramları

Medya mesajları yeniden kurgulanırken mesajların üretim sürecinde mesaj, dil, anlam ve anlama düzeyleri, sorumluluk gibi temel kavramlar ön plana çıkmaktadır.

Mesaj

Medyada yer alan bu içerikler kurgulanmış, yapılandırılmış mesajlardır. Medya mesajları olumlu ve olumsuz içerikte olabilmektedirler. Medya mesajlarının olumsuz tarafları, daha çok çocuk ve gençler üzerinde tehlike arz etmektedir. Çünkü onlar yetişkinler gibi gelen mesajları sorgulama, akıl süzgecinde muhakeme etme, filtreleyip işine yarayanları alabilme yetisine sahip değildirler.

Dil

Dilin kullanımı mesajların iletilmesi açısından önemli bir faktördür. Fakat önemli olan bir diğer husus dilin nasıl kullanıldığıdır Kitle iletişim araçları dilin öğrenilmesine ve kuşaktan kuşağa aktarılmasına katkı sağlamaktadır. Bu yüzden medyada yer alan içeriklerde dil doğru kullanılmalıdır.

Anlam ve anlama düzeyi

Medya mesajları hedef kitlelere bazen açık, bazen de ima yoluyla aktarmaktadır. Bu mesajları alan kitleler yaş, cinsiyet, eğitim, psikolojik yapı ve sosyal yaşam deneyimi olarak çeşitlilik göstermektedir. Bu yüzden; medya tarafından gönderilen mesajlar herkes tarafından farklı anlaşılabilmektedir. Aynı mesaj aynı anda birçok insana ulaşabilmekte, fakat herkes o mesajın anlamını aynı şekilde anlamamaktadır.

Sorumluluk

Basın meslek ilkeleri doğrultusunda ortaya koyulan kurallar medya mesaj üreticileri için bir yol haritası oluşturmaktadır. Medya önemli bir güce sahiptir ve bu gücü keyfi olarak kullanma hakkına sahip değildir. Toplumun ortak değerlerini, kamuoyunun çıkarlarını, kişilik haklarını, mahremiyeti göz ardı etmeden mesaj oluşturulmalıdır.