Medya Okuryazarlığının Tarihsel Gelişimi

Medya Okuryazarlığının Dünya'da Gelişimi: Medya okuryazarlığı, medya metinlerini eleştirel okuma pratiğiyle, mesajlara ulaşma, bunları çözümleme, değerlendirme ve iletme yeteneğidir. Medya okuryazarlığı kavramı, her ne kadar bilinçli bir farkındalık olarak 20. Yüzyılın birinci çeyreğinden itibaren birçok farklı ülkede uygulanmaya çalışılsa da dünyada medya eğitimi anlayışının yaygınlaşması paralelinde ancak 1970’li yılların sonlarına doğru ivme kazanmıştır. Bu durumu harekete geçiren ana unsur, başta televizyon ve sinema olmak üzere kitle iletişim araçlarının bireyin ve toplumun günlük yaşamında giderek daha fazla yer tutmasıyla, bu araçların bilinçli tüketiminin tartışılmaya başlaması etkili olmuştur. Medya okuryazarlığı, kitle iletişim araçlarını eleştirel şekilde anlama biçimidir; medya üretimi ile ilişkili teknikleri, teknolojileri ve kurumları eleştirmeyi, medya iletilerini eleştirel olarak çözümleyebilmeyi ve bu iletilerden anlam üretmekte izleyicilerin oynadığı rolleri tanıyabilmeyi içerir. Federow medya okuryazarlığı eğitimini tarihsel gelişim bağlamında dört döneme ayırmaktadır. 1920-1940 Arası Başlangıç Dönemi, 1950-1960 Arası Estetiğin Baskın Olduğu Dönemi, 1970-1980 Arası Basın ve Filmden Medyaya Geçiş Dönemi, 1990-2000 Arası ve Sonrası Yenilik Arayışı Dönemi.

Kuzey Amerika’da Medya Okuryazarlığı: Kuzey Amerika'da, bir eğitim konusu olarak medya okuryazarlığına resmi bir yaklaşımın başlangıcı genellikle Ontario merkezli Medya Okuryazarlığı Derneği'nin (AML) 1978 oluşumuna bağlanır. Daha öncesinde medya eğitimine ilişkin öğretiler genellikle öğretmenlerin bireysel çabalarına dayanır. Kuzey Amerika’da medya okuryazarlığı uygulamalarının eğitim uygulamalarında zorunlu hale getiren ilk ülke Kanadadır. Her il müfredatında medya eğitimini zorunlu kılmıştır. . Kanadalı iletişim uzmanı Marshall McLuhan 1950'lerde ve 1960'larda Kuzey Amerika'nın medya okuryazarlığı eğitim hareketine yön veren ilk kişidir. Bunun yanı sıra Kanada’nın Medya Okuryazarlığı ve Medya Eğitimi’ndeki liderlerinden ikisi Barry Duncan ve John Pungente’dir. 1932 yılında ABD’de medya okuryazarlığına yönelik ilk eğitim New York Times adlı gazetenin uğraşlarıyla başlatılmıştır. Amerika’da ilk dönem medya okuryazarlığı çalışmalarının ilk yıllarında 17.000 okula farklı içeriklere sahip gazeteler gönderilmiş, 48.000 öğretmen bu programın uygulanmasında görev alarak programa destek vermiştir. Amerika’da medya okuryazarlığı eğitimi 1990’dan itibaren anaokullarından yüksek öğrenim kurumlarına varıncaya kadar yaygınlığı artarak toplumsal farkındalığa katkı sağlamıştır.

Avrupa’da Medya Okuryazarlığı: Avrupa’da medya okuryazarlığının gelişiminde etkin rol oynayan ülke İngiltere’dir. Bu ülkede medya eğitimi tarihi Leavis ve Thompson un 1933 yılındaki “Culture and Environment” adlı kitabına dayandırılır. Bu kitap okullarda kitlesel medyaya ilişkin eğitim vermeye yönelik ilk sistematik bilgiyi içerir. İngiltere’de medya okuryazarlığı eğitimi birbirine eklemlenmiş bir formda düzenlenmiştir. Bütünleşik bir yapı içeren eğitim anlayışı dört temel kategoride düzenlenmiştir. Bunlardan ilki, resmi öğretim kurumlarında medya öğretisini ölçülebilir çıktılar düzeyinde gerçekleştirilmesidir. İkincisi, eğitim kurumlan tarafından sağlanan eğitim programı dışındaki etkinlikler ve eğitim programlarında yer alan daha geniş kapsamlı ancak çeşitli ve ölçülmesi daha zor olan medya okuryazarlığı formasyonudur. Üçüncüsü eğitim sisteminde sisteminde yer alan e-güvenlik politikalarıdır. Dördüncüsü ise resmi eğitim sistemi dışında yer alan bilgisayar temelli dijital okuryazarlığı ve bilgi okuryazarlığı eğitimidir.

Fransa’da ise medyanın varlığından itibaren film ve sinema öğretisi üzerine odaklanan uygulamalar medya alanında endüstriyel yapılanmanın yoğunlaşması neticesinde öğretmenlere yönelik medya okuryazarlığı farkındalığı seminerleri düzenlenmiştir. Almanya’da medya bağlamında yer alan eğitimler ise 1970’li yıllarda başlamış 1980'li yıllarda ise yaygınlaşmıştır. Rusya'da ise medya okuryazarlığına yönelik uygulamalar 1920'lere kadar uzanmaktadır. Ancak medya eğitimi tarihi ile ilgili bu çalışmalar, dönemin Rus lideri Joseph Stalin tarafından durdurulmuştur. 1970'li-1990'lı yıllarda ilk resmi film ve medya eğitimi programları, bu alana yönelik doktora çalışmaları ve medya okuryazarlığına yönelik teorik ve ampirik çalışmalar yürütülmüştür. Balkanlarda yer alan Karadağ, dünyadaki medya eğitimini müfredatlarına sokan az sayıdaki ülkeden biridir. Ukrayna'da medya okuryazarlığı eğitimi, geliştirme ve standardizasyonun ikinci aşamasında yer almaktadır. İlgili birimler aracılığıyla medya eğitimine yönelik çalışmalar yürütülmektedir.

Asya ve Ortadoğu’da Medya Okuryazarlığı: Tayvan'da 2017 yılından itibaren medya eğitimine yönelik dersler yürütülmektedir. Ülkenin eğitim müfredatında, çocukların medya metinlerinden kaynaklı propaganda içeriklerini değerlendirebilmelerini öğretmek amacıyla "Medya okuryazarlığı" adı altında kurslar düzenlenmektedir. Ürdün’de ise medyada yer alan aşırılık ve nefret söylemiyle mücadele etmek amacıyla medya okuryazarlığı eğitimine önem verilmektedir. Bu bağlamda Ürdün Medya Enstitüsü; medya, iletişim teknolojileri ve dijital medya araçlarıyla pozitif etkileşim sağlayarak medyanın olumsuz etkilerini azaltmaya çalışmaktadır.

Avustralya’da Medya Okuryazarlığı: Avustralya’da medya eğitimi, profesyonel öğretmen birliğine bağlı olan Avustralya Medya Öğretmenleri tarafından desteklenmektedir. Avustralya’da yeni ulusal eğitim müfredatının yürürlüğe konulmasıyla birlikte okullar, öğrencilerin medya içeriklerini nasıl kurgulayabilecekleri ve anlamlandırabilecekleri konusunda medya okuryazarlığına yönelik dersleri uygulamaya koymuştur.

Türkiye'de Medya Okuryazarlığı: Medya okuryazarlığı, Türkiye’de 1990’larda yayıncılık alanında yaşanan gelişmeler sonrasında çocukluktan itibaren bireyin ‘eleştirel farkındalık, demokratik katılım ve güçlü bireysellik özellikleriyle donatılması’ şeklinde tanımlanmaya başlamıştır. 2006-2007 eğitim öğretim yılında deneme amaçlı olarak başlatılan medya okuryazarlığı dersi, Millî Eğitim Bakanlığı tarafından bu dönemde tüm ilköğretim okullarında haftalık ders çizelgesine alınmıştır. 2012 yılında medya okuryazarlığının dersinin süresi bir saatten iki saate çıkarılmış ve bu ders not ile değerlendirilmeye başlanmıştır. 23 Mayıs 2013 tarihinde RTÜK ve Millî Eğitim Bakanlığı Temel Eğitim Genel Müdürlüğü arasında “İlköğretim Öğrencilerinde Medya Okuryazarlığı Bilincinin Geliştirilmesi ve Medya Okuryazarlığı Dersine Yönelik İşbirliği Protokolü” imzalanmıştır.