Eleştirel Medya Okuryazarlığı

Yaşam boyu öğrenme yaklaşımı çerçevesinde medya ve gündelik pratikler eğitimin bir parçası olarak ele alınmaktadır. Bu bağlamda içinde bulunulan ekonomik, toplumsal, siyasal süreçler kimliğimizi ve sistem içerisinde konumlanışımızı belirlemektedir. Söz konusu süreçlerin inşa ettiği ve yaygınlaştırdığı bilgi bütünlüğü de eleştirel pedagojinin konusudur. Dolayısıyla medya okuryazarlığı eleştirel pedagoji içerisinde değerlendirildiğinde eleştirel medya okuryazarlığından bahsetmek gerekmektedir.

Eleştirel Düşünme

Eleştirel medya okuryazarlığı çerçevesinde medya okuryazarlığı, eleştirel düşünme ile doğrudan ilişkilidir. Eleştirmek meseleye farklı perspektiflerden bakabilmeyi, farklı düşüncelere açık olmayı ve körü körüne inanmak yerine sorgulamayı gerektirir.

Düşünmek soru sormakla başlar, fakat soru düşünmeyi harekete geçirecek nitelikte olmalıdır. Bu sebeple, bir beceri olarak ele alınabilecek olan eleştirel düşünme temelde “neden” sorusuna yanıt arama amacını taşımaktadır.

Eleştirel düşünme becerisini geliştirmek eğitimin amacı olmalıdır. Öğrenci ezberlemek yerine sorgulayarak öğrenmeli, bilgi ile ilgili mutlak bir sonuca ulaşmak yerine alternatif açıklamaları olabileceğini göz önünde bulundurmalıdır.

Eleştirel Pedagoji ve Eleştirel Okuryazarlık

Bilgi, bugünün dünyasında sadece resmi eğitim ile değil, birçok farklı enformasyon kaynağından edinilebilmektedir. Bilginin birey için bir güç ya da iktidar kaynağı olduğu kabul edildiğinde, bu güce ya da iktidara sahip olmak ancak bilgiyi seçmek, analiz etmek ve kullanmakla mümkün olabilir. Bu doğrultuda medya önemli bir enformasyon kaynağıdır ve medyadan bilgi edinmede bilinçli olmak ve edinilen bilgiye eleştirel yaklaşmak önem taşımaktadır.

İnsanlar içinde yaşadıkları toplumsal, siyasal ve ekonomik sistem içerisinde kültürlerini öğrenerek kimlik edinir ve yaşayışlarını kurgularlar. Bu öğrenme sürecinin kendisi bir eleştirel pedagoji uygulamasıdır ve dolayısıyla politik bir nitelik taşır. Geniş bir bakış açısıyla eleştirel pedagoji, sadece okullarda verilen eğitimi değil gündelik hayatın içinde ve tüm toplumsal yapılarda üretilen ve dolaşımda olan bilginin öğrenilmesi süreçlerini de kapsamaktadır.

Günümüz teknoloji olanakları çerçevesinde enformasyon yükünün artmış olması ve yaşam boyu öğrenme bilincinin yaygınlaşmış olması bağlamında eleştirel yaklaşım daha fazla önem kazanmıştır. Eleştirel pedagojinin öngördüğü eleştirel okuryazarlık da bir anlama ve anlamlandırma becerisi olmanın ötesinde sorgulama ve otoriteyi eleştirmeye dayanmakta, aynı zamanda değişim ve dönüşüm sağlamak için aktif eylemliliği gerektirmektedir.

Eleştirel Medya Okuryazarlığı

Ana-akım perspektifi; medyanın toplumsal sistemin bir parçası olduğu ve aynı zamanda da kendi içerisinde bir yapıya sahip olduğu; siyasi, kültürel, ekonomik süreçleri belirlediği gibi kendisi de bu süreçler tarafından belirlendiğine yönelik bütünsel bir yaklaşımdan yoksundur. Bu makro bakış açısına sahip olan eleştirel medya okuryazarlığı meseleyi yapısal ve ideolojik bağlamı içerisinde ele almakta ve politik bir vurgu taşımaktadır.

Medyaya yönelik bu bakış açısı doğrultusunda, eleştirel medya okuryazarlığının kültürel çalışmalar ekolü ile eleştirel pedagojiyi birleştirdiği iddia edilebilir. Medya metinleri içerisine kodlanmış ırk, sınıf ya da cinsiyete dayalı hegemonik söylemlerin deşifre edilmesi, dışlanan alt grupların egemen toplumsal düzene ve eşitsizlik yapılarına karşı direniş potansiyeli ile ilgilenen kültürel çalışmalar ile sorgulamayı esas alan ve egemen olana karşı eleştiriyi içeren eleştirel pedagoji arasında doğrudan bir bağ olduğu görülmektedir.

Eleştirel medya okuryazarlığı alanı eleştirel iletişim kuramlarına dayalı araştırmalar ile eleştirel pedagoji çalışmalarının katkılarıyla ortaya çıkmıştır ve spesifik olarak bu alana yönelik fikir üreten ve araştırma yapan birçok yazarın üretimleriyle gelişmektedir. Bu bağlamda alana yönelik uluslararası literatürde isimleri öne çıkan iki yazar, medya okuryazarlığında çokkültürlülük vurgusuyla Douglas Kellner ve süreklilik vurgusuyla James Potter’dır.