Gerçek Kişilerin Hak ve Fiil Ehliyetleri

Hak Ehliyeti

Kişiler hukukunda kişinin ehliyetinden söz edilince akla hak ve fiil ehliyetleri gelir.

Hak ehliyeti, kişilerin haklara ve borçlara sahip olabilme yeteneği ya da iktidarını ifade eder. Hak ehliyetinin usul hukukundaki yansıması ise taraf ehliyetidir.

Hak ehliyeti açısından genellik ve eşitlik ilkeleri geçerlidir. Yaş, cinsiyet farklılığı ya da vatandaş olup olmama açısından kişilerin hak ehliyeti farklılık gösterebilir.

Fiil Ehliyeti

Fiil (eylem) ehliyeti ise, kişinin kendi fiilleriyle hak edinebilmesi ve borç altına girebilmesi ile ilgilidir. Fiil ehliyetinin usul hukukundaki yansıması dava ehliyetidir.

Fiil Ehliyetinin Şartları

Fiil ehliyetinin şartları; atırt etme gücüne sahip olmak, ergin olmak ve kısıtlı olmamaktır.

Ayırt Etme Gücüne Sahip Olmak

Ayırt etme gücüne sahip ve kısıtlı olmayan her ergin kişinin fiil ehliyeti tamdır. Bu niteliklere sahip kişilere tam ehliyetli denmektedir.

Ayırt etme gücüne sahip olmak, akla uygun biçimde davranma yeteneğinin varlığını gerektirir. Yaş küçüklüğü, akıl hastalığı, akıl zayıflığı, sarhoşluk gibi nedenler bu akla uygun biçimde davranma yeteneğini etkiler.

Ergin Olmak

Erginlik kişinin on sekiz yaşını doldurması ile kazanılır. Bunun dışında evlenme de kişiyi ergin kılar. Böylece kişi on sekiz yaşını doldurmadan önce evlenirse evliliği dolayısıyla ergin olur. Bu iki yol dışında kişi mahkeme kararı ile de erginlik kazanabilir. On beş yaşını dolduran küçük, kendi isteği ve velisinin rızasıyla mahkemece ergin kılınabilir. Vesayet altındaki küçükler için vesayet dairelerinin izni de alınmalıdır.

Kısıtlı Olmamak

Kısıtlı olmamak ise fiil ehliyetinin olumsuz şartıdır. Kısıtlı olmak yani hacir altına alınmış olmak, kişinin ya tamamen ya da kısmen işlem yapma yeteneğinin sınırlandırılması demektir.

Fiil Ehliyetlerine Göre Kişilerin Sınıflandırılması

Fiil ehliyeti açısından kişiler dört gruba ayrılmaktadır: Tam ehliyetliler, sınırlı ehliyetliler, sınırlı ehliyetsizler ve tam ehliyetsizler.Tam ehliyetliler dışında kişileri fiil ehliyeti açısından nitelendiren üç grup daha vardır. Bunlar sınırlı ehliyetliler, sınırlı ehliyetsizler ve tam ehliyetsizlerdir.

Tam Ehliyetliler

Tam ehliyetler, ayırt etme gücüne sahip ve ergin olup kısıtlı olmayan kişilerden oluşur. Fiil ehliyetleri ve dava ehliyetleri tam olup her türlü hukuki işlemi tek başlarına yapabilirler

Sınırlı Ehliyetliler

Sınırlı ehliyetliler de ayırt etme gücüne sahip ve ergindir. Haklarında kısıtlılık kararı da yoktur. Ancak sınırlı ehliyetliler, tam ehliyetlilerden farklı olarak kendilerine yasal danışman atanan kişilerdir. Sınırlı ehliyetlilere yasal danışman atanmasının nedeni onların menfaatlerinin korunmasıdır.

Sınırlı Ehliyetsizler

Sınırlı ehliyetsizler ayırt etme gücüne sahip küçükler ile kısıtlıların oluşturduğu gruptur. Bunların yasal temsilcileri bulunur. Bu temsilciler veli ya da vasi sıfatını taşırlar. Sınırlı ehliyetsizlerin bazı işlemleri yapabilmesinde vesayet makamı olan sulh hukuk mahkemesinin ve denetim makamı olan asliye hukuk mahkemesinin de izinleri gerekebilir. Sınırlı ehliyetsizler kendilerini borç altına sokan işlemleri yasal temsilcilerinin izin ya da icazeti ile yapabilirler.

Sınırlı ehliyetsizler kendilerini borç altına sokmayan işlemleri tek başlarına yapabilirler. Sınırlı ehliyetsizleri borç altına sokmayan işlemler, onlara karşılıksız kazandırma sağlayan işlemlerdir. Yine, kişiye sıkı sıkıya bağlı hakları kural olarak tek başlarına kullanırlar.

Tam Ehliyetsizler

Ayırt etme gücüne sahip olmayan kişiler ise tam ehliyetsizler grubunda yer alırlar. Bunların adına ancak yasal temsilcileri işlem yapabilir. Ayırt etme gücü olmayanların hukuka aykırı fiillerinden kural olarak sorumluluğu olmaz.