Medeni Hukukun Uygulanması

Kanunda Uygulanacak Hüküm Bulunması

Hâkim önüne gelen somut bir hukuki meseleyi çözmek için, öncelikle bu mesele ile ilgili kanunlarda (yazılı hukuk kurallarında) bir hüküm olup olmadığını tespit etmelidir. Bunun için yazılı hukuk kurallarında somut hukuki mesele ile ilgili yer, zaman, anlam ve nitelik itibarıyla uygulanabilir bir hüküm olup olmadığı belirlenmelidir.

Kanunların Yer Bakımından Uygulanması

Türk hukuku, kural olarak Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde meydana gelen olaylara uygulanır. Buna hukuk kurallarının mülkiliği prensibi denir.

Ancak bazen Türkiye’de meydana gelen bir olaya yabancı bir devletin hukukunun ya da yabancı bir ülkede meydana gelen bir olaya Türk hukukunun uygulanması da söz konusu olabilir. Bu hâlde kişinin vatandaşlığında olduğu devletin kanunları, onu vatanının dışında da takip etmiş olur. Buna ise hukuk kurallarının şahsiliği prensibi adı verilmektedir.

Kanunların Zaman Bakımından Uygulanması

Kural olarak, yazılı hukuk kuralları yürürlüğe girdikleri tarihle yürürlükten kalktıkları tarih arasında meydana gelen olaylara uygulanabilirler. Yani bir yazılı hukuk kuralı yürürlüğe girmeden önce meydana gelen olaylara uygulanmaz. Yürürlükten kalkan bir yazılı hukuk kuralı da bundan daha sonra meydana gelen olaylara uygulanamaz. Bu hâlde yazılı hukuk kurallarının yürürlüğe konma ve yürürlükten kalkma tarihlerinin bilinmesi gerekir.

Yazılı hukuk kuralları yürürlüğe girdikleri tarihle yürürlükten kalktıkları tarih arasında meydana gelen olaylara uygulanabilir olsalar da, bu kuralın istisnaları da mevcuttur.

Kanunların Sözü ve Özüyle Uygulanması

TMK m. 1/1 hükmü uyarınca hâkim, kanun hükümlerini (yazılı hukuk kurallarını) sözü ve özüyle ilgili oldukları tüm konularda uygular. Bunun için hükmün (düz ve zıt) anlamını tespit etmek gerekir.

Kanun hükümlerinin yorumlanması

Bir kanun hükmünün (düz ve zıt) anlamının tespitine o hükmün yorumlanması adı verilir. Bazı hukuk kurallarının anlamını tespit etmek oldukça kolay iken, bazıların da bu zorlu bir zihinsel faaliyette bulunmayı gerektirir.

Kanunların Nitelik Bakımından Uygulanması

Kişilerin kesin olarak uymak zorunda oldukları, taraflarca aksinin kararlaştırılmasına izin verilmeyen kurallara emredici hukuk kuralları adı verilir.

Taraflarca aksi kararlaştırılabilen ve ancak taraflar aksini kararlaştırmadıkça uygulama alanı bulabilen kanun hükümlerine yedek (emredici olmayan) hukuk kuralları adı verilir.

Yedek hukuk kurallarının bazıları, tarafların yaptıkları bir sözleşmede düzenlemedikleri bir konuyu tamamlayıcı, yani sözleşmedeki bir boşluğu doldurucu bir rol oynar ve bunlara tamamlayıcı hukuk kuralları denir.

Yedek hukuk kurallarının bir kısmı ise tarafların sözleşmede kullandıkları ve ne anlama geldiğini açıklamadıkları bir hususun ya da kişinin bir davranışının veya beyanının ne anlama geldiğini açıklayıcı bir rol oynar ve bunlara yorumlayıcı hukuk kuralları denir.

Bulunan Kanun Hükmünün Uygulanması

Yer, zaman, anlam ve nitelik itibarıyla uygulanabilir olduğu tespit edilen bir yazılı hukuk kuralının düz veya zıt anlamıyla kapsamına giren bir olaya uygulanması mantık kuralları uyarınca olur.

Hâkimin Takdir Yetkisi

Kanunda yer alan bazı hükümler hâkime takdir yetkisi vermektedir. Kanunun takdir yetkisi tanıdığı konularda hâkim, hukuka ve hakkaniyete göre karar vermelidir.