Medeni Hukukun Kaynakları

Medeni Hukukun Yürürlük Kaynakları

Medeni hukukun yürürlük kaynakları yazılı kaynaklar, yazılı olmayan kaynaklar ve hakim tarafından yaratılan hukuk olarak üçe ayrılır.

Yazılı Kaynaklar

Yazılı kaynaklar Anayasa, kanunlar, uluslararası antlaşmalar, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri, içtihadı birleştirme kararları ve yönetmenlikler gibi tüm yazılı hukuk kurallarından oluşur.

Hakim önüne gelen hukuki bir meseleyi çözmek için öncelikle yazılı hukuk kurallarında bu mesele ile ilgili bir hüküm bulunup bulunmadığını araştırmalıdır.

Yazılı hukuk kurallarında bir boşluk olduğu takdirde, TMK m. 1/2’ye göre hâkim bu boşluğu örf ve âdet hukukuna göre dolduracaktır.

Örf ve Âdet Hukuku

Örf ve âdet hukuku medeni hukukun yazılı olmayan kaynağıdır.

Örf ve âdet hukuku kuralları bir toplumda sürekli şekilde tekrarlanma yoluyla yerleşmiş bulunan, toplumca uyulması zorunlu olduğu düşünülen, toplumun ruhundan doğan ve ne zamandan beri uygulandığı bilinmeyen davranış kurallarıdır.

Örf ve âdet hukuku, ikinci derecede bir hukuk kaynağı olarak kanun boşluğunu doldurur.

Hâkim Tarafından Yaratılan Hukuk

Bir kanun boşluğunun olmasının (yazılı hukuk kurallarında hüküm bulunmaması) da ötesinde bir hukuk boşluğu (yazılı hukuk kurallarının yanı sıra örf ve âdet hukukunda da bir hüküm bulunmaması) söz konusu ise, hâkime meseleye uygulanacak hükmü bizzat yaratma yetkisi verilmiştir. Bu sadece bir yetki değil, aynı zamanda bir görevdir. Zira hakim kural olarak, önüne gelen bir mesele hakkında hüküm vermekten kaçınamaz.

Hâkimin hukuk yaratırken uygulayacağı metot da, TMK m. 1/2’de belirtilmiştir. Buna göre hâkim, hukuk yaratırken kanun koyucu gibi hareket etmelidir. Benzer olaylara uygulanabilecek genel ve soyut nitelikte bir kural yaratmalı, sadece somut olaya özgü kazuistik (çok ayrıntılı) bir kural koymaktan kaçırmalıdır. Bunu yaparken kanun koyucunun yapmak zorunda olduğu gibi, tarafların karşılıklı menfaatlerini adil bir biçimde tartmalıdır. Yarattığı kural, mevcut hukuk düzeni ile çatışmamalı ve hukuki güvenlikle bağdaşmalıdır

Bu yaklaşım ile bir yandan yazılı hukuk kurallarının örf-âdet hukukuna ve hâkimin yarattığı hukuka üstünlüğü kabul edilmiş, diğer yandan da yazılı hukuk kurallarından başka hukuk kaynaklarının varlığı da benimsenerek, hukukun sadece yazılı hukuk kurallarından ibaret olmadığı kabul edilmiştir .

Medeni Hukukun Yaratıcı Kaynakları

Hukukun yaratıcı kaynakları, hukukun yürürlük kaynaklarını yaratan mercilerdir. Yasama, yürütme ve yargı organlarının yanı sıra bizzat toplum da medeni hukukun yaratıcı kaynağı olabilmektedir.

Medeni Hukukun Bilgi Kaynakları

Hukuku tanımamızı, bilmemizi, sağlayan kaynaklar hukukun bilgi kaynakları olarak ifade edilmektedir.

Aslında hukukun yürürlük kaynakları da bir bilgi kaynağıdır. Ancak hukuk kurallarını uygulamak zorunda olan kişiler ve özellikle hâkimler kuralın tam olarak neyi ifade ettiğini daha iyi anlayabilmek için, yargısal içtihatlardan ve hukuk bilimi ile uğraşan kişilerin hukuk kurallarına ilişkin bilimsel görüşlerinden (öğreti-doktrin) yararlanırlar.

Yargı kararları hukukun yardımcı kaynakları arasında yer alır. Ancak Yargıtay’ın İçtihadı Birleştirme Kararları başta hâkim olmak üzere herkes için bağlayıcıdır. Bu nedenle İçtihadı Birleştirme Kararları hukukun yürürlük kaynakları arasında bulunur.