Kıyaslar

Kıyasın Tanımı

Kıyas, geçerli bir çıkarım şeklidir. Geçerli çıkarım ise doğru akıl yürütme ve düşünme biçimidir. Klasik mantığın asıl konusu kıyaslardır. Çünkü kıyaslar bize doğru düşünme ve akıl yürütme yollarını verir. Daha önce belirttiğimiz gibi, üç tür akıl yürütme yolu vardı: Tümdengelim, tümevarım ve analoji. Kıyas, tümdengelimsel akıl yürütme şeklinde bir çıkarımdır. En az bir öncülden kalkarak ve bu öncülü kanıtlayan yaparak bir sonuca varma işlemine çıkarım denir. Kısaca, bir şeylerden bir şey çıkartan akıl yürütmeye çıkarım denir. Kıyas, "Öyle bir çıkarımdır ki, kendisine bazı şeylerin konulmasıyla bu konulan şeylerden başka bir şey, yalnızca bunlar vasıtasıyla zorunlu olarak çıkar."

Kıyas Çeşitleri

Kıyaslar öncül(ler) ve sonuç olmak üzere iki ögeden oluşurlar. Kıyası oluşturan önermelerin durumuna göre kıyaslar değişik biçimlerde olurlar.

Kategorik kıyaslar

Öncülleri ve sonucu basit önermelerden oluşmuş kıyas türüdür. Aristoteles mantık çalışmalarında en çok bu tür kıyaslara ağırlık vermiştir. Kategorik kıyaslardan iki öncül ve bir sonuçtan oluşan kıyaslara basit ya da kesin kıyas demiştir. Aristoteles'e göre, basit ya da kesin kıyaslar, kıyas türleri içinde zorunlu doğru sonuç verenleridir. İkiden fazla öncüle sahip kategorik kıyaslara da zincirleme kıyas denir. İki öncüllü basit kıyaslar bazen bir önermesi saklı tutularak söylenirse bu tür kıyaslara da eksik önermeli kıyas ya da entimem denir. Sonuçta üç tür kategorik kıyas vardır: a) Basit veya kesin kıyas, b) Zincirleme kıyas, c) Eksik önermeli kıyas veya entimem.

Basit veya kesin kıyaslar: İki öncül ve bir sonuçtan oluşan üç basit önermeli kıyasa basit ya da kesin kıyas denir. Bu kıyaslara syllogizm de denilmektedir. Z incirleme Kıyas: İki basit önermeden fazla öncüle sahip kategorik kıyaslara zincirleme kıyas denir. Bu kıyaslara polysyllogizm de denilmektedir. İki tane çok bilinen zincirleme kıyas vardır. Eksik Önermeli Kıyas veya Entimem: Basit önermelerden kurulmuş bir kategorik kıyasın herhangi bir önermesi saklı tutulup söylenmemişse bu tür kıyasa eksik önermeli kıyas veya entimem denir.

Kategorik olmayan kıyaslar

Eğer önermelerden en az biri basit önerme değilse, yani bileşik bir önerme ise bu kıyas biçimine kategorik olmayan kıyas denir.

Büyük öncül basit önerme değilse veya bileşik önerme ise bu tür kıyaslara kategorik olmayan kıyaslar denir. Üç çeşit kategorik olmayan kıyas vardır:

a)Koşullu kıyas b) Ayrık öncüllü kıyas ve c) İkilem.

İkilem, büyük önermesi iki koşul önermesinin "ve" bağlacı ile bağlanmasından elde edilen bileşik önerme olan ikilemin, küçük önermesi ya seçenekli ya da bileşik tümel evetleme önermesi veya bunların değillenmesi olabilir. İkilem türündeki kıyaslar ise yalınç ve bileşik diye ikiye ayrılırlar. Her biri de yakıcı ve yapıcı olmak üzere ikiye ayrılır. Toplamda dört ikilem türünde kıyas vardır.