Kavramlar Mantığı

Mantık ilk olarak kavramları kendisine konu yapar. Kavramları inceleyen mantığa kavramlar mantığı, önermeleri kendisine konu alan mantığa önermeler mantığı, son olarak da akıl yürütmeleri inceleyen mantığa da çıkarımlar mantığı denir. Klasik mantığın ilk inceleme konusu dilin en küçük temsilleri olan kavram ve terimlerdir. Kavramları tek başına kullanarak tanım yapılamaz.

Kavram ve Terim

Kavramlar mantığı da terim ve kavramların tanımını, çeşitlerini, var olma durumlarını ve birbirleriyle olan ilişkilerini inceler. Klasik mantıkta Aristoteles geleneğine bağlı olarak kavram, bir şeyin zihindeki tasarımı olarak tanımlanır. Zihin ve düşüncede olan bu tasarımın dilsel ifadesine terim denir. Kısaca, kavram bir obje veya olgunun düşüncedeki karşılığıdır. Terim ise bu karşılığın dile getirilmesidir. Kavram, imgelemeden (hayal etmeden) farklıdır. Terim ve sözcük arasında da fark vardır. Kavram ve terimler doğru ya da yanlış olamazlar.

Kavram Çeşitleri

Kavram çeşitlerine, terim çeşitleri de denilmektedir; fakat terimlerin çeşitliliği incelenirken terimin içeriği söz konusu olduğu için kavram sözcüğünü kullanmak daha doğrudur. Kavramlar; tümel -tekil, soyut- somut, olumlu - olumsuz, açık- seçik, kollektif -distribütif, bağıl -bağıl olmayan, tek- çok anlamlı olarak çeşitlidir. Zihinde bir tasarım olarak var olan her kavram ya tekil ya tikel ya da tümeldir. Zihinde tasarlanan bir şey tek bir varlığa karşılık geliyorsa bu kavram tekil bir kavramdır. Somut kavram başka bir şeye dayanmadan var olan tek bir varlığa karşılık gelen tasarımdır . Somut kavram gerçek bir şeyin zihindeki tasarımıdır. Bir grubu diğer gruptan ayırarak değişik bireylerin belli amaç ve işlevler doğrultusunda bir araya gelerek oluşturdukları gruba kollektif kavram denir. Olumlu kavram bir varlığa veya bir özelliğe sahip olmayı nitelerken olumsuz kavram bir varlığa veya bir özelliğe sahip olmamayı niteler.

Kavramların Var Olma Durumları

Bir kavram, içine aldığı nesneleri ve varlıkları tamamen kaplıyorsa, kavranılan tüm nesne ve varlıklara o varlığın kaplamı denir. Örneğin, canlı kavramı hayvan, bitki ve insanları tamamen kaplıyor. Bu durumda hayvan, bitki ve insanlar canlı kavramının kaplamıdır. Eğer bir kavram işaret ettiği nesne ve varlıkların ortak özelliklerini belirtiyorsa, buna o kavramın içlemi denir.

Kavramlar Arası İlişkiler

İki kavram arasındaki ilişki dört açıdan ele alınır:

a. Bir kavram diğer kavrama eşit olabilir. İki kavramın eşit olmasına eşitlik denir.

b. Bir kavram hiçbir şekilde diğeri ile ilişkiye girmez. Buna da ayrıklık denir.

c. Bir kavram diğer kavramı kısmen kapsar. Buna eksik kapsama veya eksik girişim denir.

d. Bir kavram diğer kavramı tam olarak kapsayabilir; buna tam kapsama veya tam girişim denir.

Beş Tümel

Porphyrios'un Aristoteles'in kitaplarına bir kitap eklediğini ve bunun da uzun yıllar Aristoteles'in kendi kitabı gibi değerlendirildiğini daha önce söylemiştik. Porphyrios'un yazdığı İsagogi adlı kitapta beş tümelden bahseder. Aristoteles'in mantığına dâhil edilen beş tümel şunlardır: Cins, tür, ayrım, özgülük ve ilinti.