Türkiye’de Mantık Çalışmaları

Cumhuriyet Öncesi Mantık Çalışmaları

Türkiye’deki mantık çalışmaları gerçek anlamıyla 19. yüzyılda, özellikle de Tanzimat hareketiyle oluşan Batı etkisiyle başlamıştır. 19. yüzyılın ikinci yarısından Cumhuriyet’e kadar olan dönemde Fârâbî ve İbn Sina düşüncesine ve aynı zamanda Batı’ya uygun biçimde yazılan mantık kitapları arasında Ahmet Cevdet Paşa'nın Miyar -ı Sedat ve oğlu Ali Sedat'ın yazdığı Mizanu’l - Ukul fi’l -Mantık ve’l -Usûl önemlidir. Zira bilimlerin metodunun bir mantık konusu olduğu fikri bizde, 1860’da İtalyan mantıkçısı Gallupi’den Miftahu’l - Fünun adı ile tercüme edilen mantık kitabı ile başlar. Yöntem konusuna yer veren ve mantık tarihimiz için önemli olan bir eser de, Ali Sedat’ın yazdığı Mizanu’l -Ukul fi’l -Mantık ve’l -Usûl adlı eseridir.

Erken Cumhuriyet Dönemi Mantık Çalışmaları

Yeni tarzda yazılan mantık kitapları da Batı’da bu konuda yapılan yayınlar örnek alınarak kaleme alınmış ders kitaplarıdır. Bunlar arasında M. Fazıl'ın İlmi Mantık (1911), Tezer Ağaoğlu'nun Sûrî ve Tatbikî Mantık (1928) , Hasan Ali Yücel’in Mantık (1938) , Hatemi Senih Sarp'ın Mantık (1952), Hilmi Ziya Ülken’in Mantık Tarihi (1942), Nurettin Topçu'nun Mantık (1953), Nezahat Kulen'in Mantık (1972) ve E. von Aster’in Bilgi Teorisi ve Mantık (1972) adlı kitapları yayımlanmıştır. Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında Hasan Ali Yücel ve Tezer Ağaoğlu'nun liseler için yazdıkları kitaplarda, mantık, surî ve tatbikî olmak üzere iki bölümde ele alınmıştır. Cumhuriyet Dönemi’nin ilk mantıkçıları, lise düzeyinde mantık kitapları yazarak mantığın daha çok kişi tarafından okunulmasını ve öğrenilmesini sağlamışlardır.

Klasik Mantık Çalışmaları

Türkiye’deki son kırk yıllık mantık çalışmalarını klasik mantık ve modern mantık olarak ikişekilde ele alabiliriz. Klasik mantık çalışmalarını, Necati Öner ve öğrencileri; modern mantık çalışmalarını ise, Teo Grünberg ve arkadaşları yürütmüştür. Sırf klasik mantık konularını ele alan eserlerden başlıcaları şunlardır: Necati Öner, Klasik Mantık (1970); Şafak Ural, Temel Mantık (1985). Bu eserlerin özellikleri klasik mantık konularında Avrupalı mantıkçıların da düşüncelerine yer vermiş olmalarıdır.

Klasik mantığın bazı temel eserlerinin çevirileri de yapılmıştır. Başta bu mantığın temel kaynağı olan Aristoteles’in Organon adı altındaki eserleri gelir. Bilindiği gibi Organon adlı eser önce altı mantık kitabının bir araya getirilmesiyle oluşmuş bir mantık kitabıdır. Bunları sıralayacak olursak;

• Önermeler
• Kategoriler
• I. Analitikler
• II. Analitikler
• Topikler
• Sofistik Çürütmeler

Modern Mantık Çalışmaları

Modern mantıkla ilgili çalışmalara gelince şunları diyebiliriz: Reichenbach’la öğretim hayatımıza giren Yeni mantığın başlangıçta bizdeki taraftarı Nusret Hızır’dır. İstanbul’da Reichenbach’ın öğrencisi olan Hızır daha sonra Ankara’ya gelerek Dil ve Tarih -Coğrafya Fakültesi’nde bu mantığın öğretimine devam etmiştir. Nusret Hızır’dan sonra Yeni mantıkla ilgili derslere 1961’de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Teo Grünberg başladı.

Son kırk yılın modern mantık çalışmalarına da Teo Grünberg ve arkadaşları yön vermişlerdir. Başlangıçta Teo Grünberg Hüseyin Batuhan ile birlikte çalışmaya başlamış, daha sonra bunlara Cemal Yıldırım, Suvar Kösearif ve Adnan Onart katılmıştır.