Birleşik Üretimde Maliyet Analizleri

Aynı üretim süreci sonunda birden fazla farklı mamul ortaya çıkıyorsa bu süreç birleşik üretim olarak isimlendirilir. Örneğin, şeker üretimindeki küspenin ortaya çıkması.

Birleşik üretim süreci sonunda asıl birleşik mamullere oranla daha düşük miktarda veya ekonomik değerde ara mamuller de elde edilebilir. Bunlara “yan mamul” veya “tali mamul” adı verilir.

Birleşik mamullerin üretim sürecinde birbirinden ayrıldığı noktaya "ayrım noktası" denir.

Ek maliyet; ayrım noktasından sonra her bir mamulün üretiminin tamamlanması için yapılan ve her bir mamule ayrı ayrı yüklenebilen maliyetlerlerdir .

Birleşik maliyetler; “en az iki veya daha fazla mamulün elde edilmesinde ilk madde ve malzemenin üretime bağlı tutulduğu ayrım noktasına kadar olan ilk üretim aşamasının tüm maliyetleridir”.

Birleşik mamuller; ayrım noktasına kadar tek tek belirlenemezler, üretimi işletmenin temel amacıdır, birleşik mamullerin ayrım noktasındaki satış değerleri yan mamullere oranla daha yüksektir ve belirli bir piyasa fiyatları vardır.

Birleşik maliyetlerin dağıtımının gerçekleştirilmesinde aşağıdaki yöntemlerden yararlanılır:

Üretim Miktarı Yöntemi: Yöntem, birleşik giderlerin ortak ürünler arasında üretim miktarlarına göre dağıtılması esasına dayanır. Ortak giderler toplam üretim miktarına bölünerek birim başına birleşik gider hesaplanır. Sonraki aşamada her bir ürünün üretim miktarı ile ortalama birim maliyeti çarpılarak ortak ürünlerin birleşik maliyetlerden alacağı pay hesaplanır.

Katsayı Yöntemi: Öncelikle her bir ürün belli bir baza getirilir. Katsayı uygulamasında, ortaya çıkan birleşik ürünlerin ağırlığı, büyüklüğü, üretim işlemlerinin güçlüğü, üretimi için harcanan zaman, ham madde miktarı gibi unsurlar dikkate alınarak katsayılar belirlenir ve bu katsayılara göre her bir ürünün fiziki ölçü birim değeri düzeltilir ve düzeltilmiş fiziki ölçü birimleri kullanılarak maliyet dağıtımı gerçekleştirilir.

Piyasa Değeri Yöntemi: Yöntem, ürün maliyetleri ile piyasa fiyatı arasında bir ilişki olması gerektiği varsayımına dayanır. Temel mantık, daha yüksek satış fiyatı ya da satış tutarına sahip olan ürünlerin birleşik maliyetlerden daha yüksek oranda pay almalarıdır.

Net Satış Hasılatı Yöntemi: Bu yöntemde birleşik maliyetlerin, birleşik ürünlere dağıtımında ürünlerin satış hasılatları esas alınmaktadır. Daha yüksek satış fiyatı ya da satış tutarına sahip olan mamuller birleşik maliyetlerden daha yüksek pay alırlar.

Standart Verim Yöntemi: Bu yöntemde birleşik maliyetler, birleşik ürünlere standart verim esasına göre paylaştırılır. Yöntem, ilk bakışta net satış hasılatı yöntemine benzer ancak bir birim temel ham maddeden hangi oranlarda hangi ürünlerin elde edildiği dikkate alındığından, Net Satış Hasılatı Yöntemi'nden ayrılır

Yan mamullerin muhasebeleştirilmesinde çeşitli yaklaşımlar söz konusudur. Bir yaklaşımda elde edilen gelir 649 kodlu hesaba yazlırken bir başka yaklaşımda 602 kodlu kaydedilir. Yine bir diğer yaklaşımda elde edilen gelir satılan mamuller maliyetinden düşülürken bir başka yaklaşımda üretim maliyetlerinden düşülmektedir. Sonuçta işletmenin dönem kârı değişmemekte ancak gelir -gider tablosunda ara toplamlar değişebilmektedir.