Maliyet Hacim İlişkileri ve Tahmin Yöntemleri
Gerek kesinleşmiş gerekse beklenen maliyetlerin doğru tespiti hem yönetim kararları hem fiyatlandırma politikaları hem de maliyet muhasebesi ve kayıtlar açısından son derece önemlidir. Maliyetlerin yakın gelecekte nasıl davranış sergileyeceğinin tespiti ve karma maliyetlerin ayrıştırılması geçmiş tecrübeler ve çeşitli teknikler yardımıyla yapılır. Maliyetlerin davranış şekillerine göre sınıflandırılması oldukça yaygındır ve birçok derse konu olmaktadır. Genelde yapılan bu sınıflamada maliyetler; sabit maliyetler, değişken maliyetler ve karma maliyetler olarak sıralanmaktadır.
Üretim işletmelerinde çeşitli faaliyet hacimleri karşısında farklı davranışlar sergileyen maliyetler söz konusudur. Örneğin, faaliyet hacminin artmasından ya da azalmasından etkilenmeyen maliyetler sabit, faaliyet hacmi ile benzer yönde hareket eden yani hacim arttıkça artan, azaldıkça da azalan maliyetler ise değişken maliyet olarak nitelendirilir.
Hem sabit, hem de değişken özellik gösteren maliyetleri bünyesinde barındıran maliyet türüne ise karma maliyetler denir.
Muhasebe Yöntemi'nde sabit ve değişken maliyetlerin tespitinde muhasebe kayıtlarından yararlanılır. Yöntemin verimli olabilmesi için, maliyetlerin işletmenin hesap planında yardımcı hesaplarda sabit ve değişken şeklinde bir ayrıma tabi tutulmuş ve maliyet fonksiyonunun belirlenmiş olması lazımdır. Yöntemin esası itibarı ile her gider ve maliyet belgesi incelenerek bunların sabit ve değişken olarak ayrılması konusunda karar verilmesi gerekir.
“Analitik Yöntem” ismiyle de anılan Mühendislik Yöntemi'nde öncelikle maliyet unsurları ile faaliyet hacmi arasındaki fiziksel ilişkiler tespit edilmeye çalışılır. Bu ilişkilerin belirlenmesinde ağırlıklı olarak gözlem ve denemelere dayanılır. Sonraki aşamada ise birinci aşamada tespit edilen ilişkiler, her bir maliyet unsurunun değerinden faydalınalarak maliyet fonksiyonu biçimine dönüştürülür ve toplam maliyet fonksiyonu oluşturulur.
Dağılım Grafiği Yöntemi'nde tarihsel bilgilere dayanılarak geçmişte tespit edilen maliyet hacim ilişkilerini temsil eden noktalar diğer bir ifadeyle gözlemler bir grafik üzerinde işaretlenir. Genelde dağınık olan bu noktaları en iyi ortalamayla temsil eden bir doğru çizilir. Bu doğru mümkün olduğu kadar her noktaya en yakın mesafeden geçecek şekilde çizilmeye çalışılır. Çizilen doğru, farklı maliyet hacimlerindeki maliyet ilişkilerine göre oluşturulmuş tahminleri temsil eder.
En Düşük ve En Yüksek Hacimler Tekniği'nde, gider veya maliyet doğrusunun eğiminin tespit edilmesinde, en yüksek ve en düşük iş hacimleri ile bunlara karşılık gelen gider veya maliyet tutarları alınır. Şayet en yüksek veya en düşük iş hacmini gerçekleştiği dönem sayısı birden fazla ise o dönemlerdeki gider veya maliyetlerin ortalamaları kullanılır. Doğrunun başlangıç noktasının tespitinde Dağılım Grafiği Tekniği'ndeki yoldan gidilir. En düşük üretim hacminin maliyetleri ile en yüksek üretim hacminin maliyetleri yola çıkış noktasını oluşturur.
Çifte ortalama yönteminde düşük hacimlerin gerçekleştiği dönemler bir grupta, yüksek hacimlerin gerçekleştiği dönemler ise bir başka grupta toplanır.
En Küçük Kareler Yöntemi, Dağılım Grafiği Yöntemi'ndeki çeşitli noktaların düşey uzaklıklarının karelerinin toplamının en düşük olduğu doğrunun denkleminin bulunması amacını taşır.