Standart Maliyet Yöntemi ve Sapma Analizleri

Maliyetlerin etkin bir şekilde kontrolü için önerilen yöntemlerden biri de “Standart Maliyet Yöntemi”dir. Standart Maliyet Yöntemi'nin özü maliyetler gerçekleşmeden önce geçmişteki verilerden de yararlanarak bilimsel bir ölçüm ile ortaya çıkabilecek maliyetlerin önceden tespit edilmesi anlayışına dayanır. Ancak bu tahminden ibaret değildir. Önceden standart maliyetlerin belirlenmesinin en önemli yararı ortaya çıkan gerçek (fiilî) maliyetlerin standart maliyetlerle karşılaştırılarak varsa sapmaları tespit ve analiz etmektir. Örneğin, bir masa üretimi gerçekleştirilecekse masa için kullanılması gereken malzeme miktarı geçmiş verilere dayanılarak tespit edilebilir. Bu malzemenin fiyatı ise piyasa verilerinden elde edilebilir. Benzer şekilde bir masa için harcanacak işçilik zamanı da geçmiş veriler ışığında tespit edilebilir. Bu durumda bir masa için maliyet hesaplaması önceden yapılabilir. Üretim tamamlandıktan sonra ise ortaya çıkan gerçek (fiilî) rakamlar önceden saptanan standart rakamlarla karşılaştırılır. Standart rakamlar ile gerçek rakamlar arasında farklar yani sapmalar görülebilir. Sapmalar söz konusu olduğunda bu sapmaların hangi kalemlerden kaynaklandığı tespit edilir. Böylelikle etkin bir maliyet yönetimine imkân sağlanır.

Standart Maliyet Yöntemi'nde maliyetler, geçmiş dönem maliyetlerine çok bağlı kalınmadan mühendislik etüt ve çalışmaları sonucunda tespit edilir. Bu maliyetler, belirli bir gelişme düzeyinde, belirli koşullar altında bir işletmede gerçekleşmesi gereken ve bilimsel yöntemlerle tespit edilen verilerdir

Standart Maliyet Yöntemi bir maliyet hesaplama yönteminden ziyade bir maliyet yönetimi aracıdır. Tespit edilen standart maliyetler bir anlamda gerçekleştirilmesi gereken hedef maliyetlerdir. Hedefin gerçekleştirilebilmesi ise tüm çalışanların sorumluluğudur.

Bir mamul için, miktar açısından ne kadar ve hangi malzemenin tüketileceği, malzemenin birim fiyatı üzerinden toplam malzeme maliyetinin, yine işçilik açısından kaç saat veya dakika çalışılması gerektiği, işçilik açısından ne kadarlık bir maliyete katlanılacağı gibi hususların önceden tespiti standart maliyet sisteminin temel konularıdır

Standart Maliyet Yöntemi'nin maliyet kontrolüne katkı sağlaması, bütçeleme işlemlerinde kolaylık sağlaması, maliyet bilincinin oluşması gibi yararlarının yanında çalışanlar üzerinde baskı oluşturabileceği, standartların çok önemsenmesi durumunda gerçek maliyetlerin dikkatten kaçabileceği gibi sakıncaları da söz konusudur.

Direkt ilk madde ve malzeme giderleri için oluşturulacak standartlar miktar ve fiyat temelinde olurken, direkt işçilik giderleri için oluşturulacak standartlar süre (zaman) ve ücret temelindedir.

Genel üretim giderleri için standartların oluşturulmasında genelde esnek bütçelerden yararlanılır. Çünkü genel üretim giderlerinin içinde hem çok sayıda gider türü hem de bunların bir kısmının sabit bir kısmının ise değişken olması söz konusudur.

Fiilî rakamlarla standart rakamlar arasında fark söz konusu olduğunda formüller yardımıyla bu farklar analiz edilir. Farklar için konulmuş olan hesaplar yardımıyla kayıtları yapılır ve dönem sonunda bu hesaplar kapatılır.

Standart maliyetler ile fiilî maliyetler arasında farkların ortaya çıkması durumunda farkların hangi yönde (olumlu veya olumsuz) olduğu, sapmanın ne kadarının hangi gider yerinde ve hangi gider türünde gerçekleşmiş olduğunun tespit edilmesi gerekir