Maliyet Hesaplama Yöntemleri

Özellikle üretim işletmelerinde maliyetlerin takibi çok daha karmaşık ve önemlidir. Kullanılan maliyet sistemi veya stok değerleme yöntemi maliyetlerde farklı rakamların ortaya çıkmasına neden olur. Üretim süreçlerine en uygun yöntemin seçilmesi gerekir. Örneğin, bir işletmede üretim safhalar hâlinde gerçekleşiyorsa Safha Maliyet Yöntemi, bir başka işletme sipariş üzerine üretim gerçekleştiriyorsa Sipariş Maliyet Yöntemi daha uygun olabilir. Üretim sürecine uygun maliyet yönteminin kullanılmaması hesaplanacak mamul maliyetlerinde yanlış sonuçlar elde edilmesine neden olabilir. Örneğin, sipariş üzerine üretim yapan işletme aldığı her bir siparişin üretim maliyetini hassas bir şekilde tespit etmek zorundadır. Bunun için o siparişin üretim sürecini ve maliyetlerini tamamen ayrı bir şekilde takip etmelidir. Bunun doğru bir şekilde yapılmaması veya uygun maliyet hesaplama yönteminin kullanılmaması durumunda sipariş için yanlış satış fiyatı tespit edilme riski söz konusu olabilecektir.

Maliyet sistemi; maliyetlerin kapsamı, nitelikleri ve hesaplanma şekilleriyle ilgili bir takım maliyet hesaplama yöntemlerinin bir arada kullanıldığı sistemdir.

Kullanılacak maliyet yöntemi gider dağıtımında esas alınan baza göre, maliyetlerin saptanma zamanına göre, maliyetlerin saptanma şekline göre, maliyet kapsamına göre değişebilmektedir.

Tam Maliyet Yöntemi: Direkt, endirekt, sabit, değişken olmasına bakılmaksızın, dönemin üretim giderlerinin tamamının üretilen mamullerin maliyetine yüklenerek stoklara alındığı maliyet yöntemidir.

Değişken Maliyet Yöntemi'nde her ürün için ayrı ayrı değişken maliyet tespiti yapılır. Böylelikle ürünler bazında karlılık hesaplaması yapılabilmektedir. Ürünün satış fiyatı ile değişken maliyetleri arasındaki fark “katkı payı” olarak isimlendirilir. Birim katkı payı ile dönemin satış miktarı çarpılarak toplam katkı payı elde edilir. Hesaplanan toplam katkı payından dönemin sabit maliyetleri düşülerek de dönem kârı elde edilir.

Normal Maliyet Yöntemi: Bu yöntemde direkt ilk madde ve malzeme, direkt işçilik ve değişken genel üretim giderlerinin tamamı, sabit genel üretim giderlerinin ise kullanılan kapasiteye düşen bölümü üretim maliyetlerine yüklenir. Boş kapasiteye veya veya kapasitenin aşılan kısmına düşen sabit genel üretim giderleri “kapasite sapması” olarak nitelendirilerek ayrıştırılır.

Sipariş Maliyet Yöntemi, daha ziyade sipariş üzerine üretim yapan veya belli partiler hâlinde üretim yapan ve her partide diğerlerinden oldukça farklı tür veya özelliklerde mamuller üreten işletmelerde, her bir mamul veya mamul grubunun maliyetlerini ayrı ayrı tespit edebilmek için kullanılır.

Faaliyet Tabanlı Maliyet Yöntemi (FTM)'nde maliyetler, mamullere faaliyetler esas alınarak yüklenir. Maliyetlerin mamullere, faaliyetlere bağlı olarak yüklenmesi, her mamule tükettiği kaynak oranında pay verilmesini sağlar. Yöntem, hem bir muhasebe sistemi hem de işletme stratejisinin bir aracıdır. Faaliyet tabanlı maliyet yöntemi genelde aşağıdaki amaçlar için kullanılır;

Toplam üretim maliyetleri içinde önemli bir ağırlığa sahip olmaya başlayan genel üretim giderlerinin yapısını daha iyi anlamak, genel üretim giderleri ile mamuller, hizmetler, dağıtım kanalları, projeler gibi maliyet unsurları arasındaki ilişkinin oluşturulması (genel üretim giderlerinin dağıtılması),

Maliyetlerin oluşumuna neden olan olayları ve faaliyetleri tespit ederek, maliyetlerin kontrolüne ve yönetimine yardımcı olmak,

Maliyetleri, maliyet nesnelerine mümkün olduğunca doğru aktararak karar alma sürecinde, yöneticileri maliyet bilgilerinden etkin olarak yararlandırmak.