İşçilik Maliyetleri
Üretim maliyetini oluşturan ikinci unsur işçilik maliyetleridir. İşçilik, bir mamulün ya da hizmetin üretilmesini sağlayan insan emeğidir. İşçilik maliyeti ise bir mamulün ya da hizmetin üretilmesinde kullanılan veya üretime yardımcı olan emeğin parasal tutarını ifade etmekte olup işveren tarafından iş gücü karşılığında yapılan ödemelerin tümünü kapsamaktadır.
İşçilik maliyetleri, kök ücret ve ücret eklerinden oluşmaktadır.
Üretim faaliyetleri ile ilgili işçilik maliyetleri üretilen mamuller ile ilişkilendirilip ilişkilendirilememelerine göre direkt işçilik maliyetleri ve endirekt işçilik maliyetleri olmak üzere iki unsurdan oluşmaktadır.
Direkt işçilik maliyetleri, esas üretim gider yerlerinde ortaya çıkan ve üretilen mamulle doğrudan ilişkisi kurulabilen maliyetlerdir.
Endirekt işçilik maliyetleri, mamulle doğrudan ilişkisi kurulamayan giderler olup hem esas üretim hem de yardımcı üretim gider yerlerinde ortaya çıkabilen işçilik maliyetleridir.
Ücret Sistemleri
Mamul ya da hizmetin üretilmesinde kullanılan işçiliğin tutarının belirlenebilmesinde uygulanan ücret sistemleri; zaman esasına göre ücret sistemi, akort ücret sistemi ve primli ücret sistemleridir.
Zaman Esasına Göre Ücret Sistemi
İşçi ücretlerinin işçinin işletmede geçirdiği süre esas alınarak hesaplandığı sistemdir. Bu sistemde işçinin ücreti, iş başında geçirdiği saat/gün/hafta/ay ile bu zaman dilimi için belirlenen ücretin çarpılması sonucu hesaplanır.
Akort (Parça Başına) Ücret Sistemleri
Akort ücret sisteminde işçinin ücreti, belirli bir zaman dilimi içinde fiilen üretilen birim sayısına yani üretim miktarına göre ödenir. Bu sistemde işçi, düşük verimle çalıştığında düşük ücret, yüksek verimle çalıştığında yüksek ücret alabilmektedir.
Primli Ücret Sistemleri
Primli ücret sistemlerinde işçiye asgari bir ücret garanti edilir. Ancak işçinin verimli çalışması durumunda işveren tarafından işçiye asgari ücrete ilaveten prim tahakkuk ettirilir. Normal ya da düşük verimde çalışması durumunda ise işçi asgari ücrete hak kazanır.
İşçilik Maliyetleriyle İlgili Özel Konular
Boş Zaman İşçiliklerinin Muhasebeleştirilmesi
İşçiler, iş yerlerinde çeşitli nedenlerle çalışmalarına ara verebilmektedir. İşçilerin üretim yapmadan ücret almalarına hak kazanmalarına neden olan bu sürelerdeki işçilikler boş zaman işçiliği olarak ifade edilir. İşletmelerde boş zaman işçilikleri iki farklı şekilde kaydedilir. Olağan nedenlerden kaynaklanan boş zaman işçilikleri giderleri 730 genel üretim giderleri hesabına; doğal afetler, grev, iş yerinden kaynaklanmayan enerji kesintisi gibi nedenlerden kaynaklanan boş zaman işçilikleri 680 çalışılmayan kısım gider ve zararları hesabına kaydedilir.
Fazla Mesai Ücretlerinin Muhasebeleştirilmesi
İş Kanunu’na göre işçinin haftalık çalışma süresi en fazla 45 saattir. Haftalık 45 saati aşan çalışmalarda işveren, işçiye normal ücretinin %50 fazlasını ödemekle yükümlüdür.
Fazla çalışma süresi yılda 270 saati aşamaz. Fazla mesai fazladan alınan bir siparişin yetiştirilebilmesi için yapılacaksa fazla mesai ücreti ve zammı 720 direkt işçilik giderleri hesabında takip edilir.
Fazla çalışma, kapasite darlığından kaynaklanan nedenlerle yapılacaksa fazla çalışmaya ait normal ücret 720 direkt işçilik giderleri hesabına, fazla çalışmaya ait zam ise 730 genel üretim giderleri hesabına kaydedilir.
Hafta ve Genel Tatil Ücretlerinin Muhasebeleştirilmesi
İş Kanunu’na göre işverenin işçiye yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az 24 saat dinlenme (hafta tatili) vermesi gerekmektedir. İşçinin çalışmadığı bu hafta tatili için kendisine işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o gününün ücreti tam olarak ödenir. İş Kanunu’nun 47. maddesine göre işçi ulusal bayram ve genel tatil günlerinde tatil yapmayarak çalışırsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük fazladan ücreti (günlük ücreti %100 zamlı) ödenir.
Yıllık İzin ve İkramiye Ödemelerinin Muhasebeleştirilmesi
Yıllık izin ve ikramiyeler işçilik maliyetleri içinde önemli bir yere sahiptir. İş Kanunu’na göre iş yerinde deneme süresi de dâhil olmak üzere işe başladığı günden itibaren en az bir yıl çalışmış olan işçiler yıllık izne hak kazanır.
İkramiyeler herhangi bir çalışma karşılığı olmaksızın işçilerin çalışmasını teşvik etmek amacıyla belirli dönemlerde bazı vesilelerle (bayram, yılbaşı vb.) asıl ücrete ek olarak tahakkuk ettirilen ücret ekleridir.
Yıllık izin ve ikramiyeler, 730 genel üretim gideri olarak muhasebeleştirilir.
Sosyal Yardımlar
İşçilere yiyecek, giyecek, yakacak, evlenme, doğum gibi karşılıksız yapılan yardımlara sosyal yardım denir. Sosyal yardımlar da ücret eki olarak işçilik giderlerinin bir ögesini oluşturur ve 730 genel üretim giderleri hesabında muhasebeleştirilir.
Kıdem Tazminatı Karşılık Giderinin Muhasebeleştirilmesi
Bir iş yerinde en az bir yıl çalışmış olan bir işçinin iş sözleşmesinin İş Kanunu’nda belirtilen hâllerden biri ile sona ermesi durumunda hizmet süresi ve ücretine göre değişen tutarlarda işveren tarafından işçiye ödenmesi gereken tutara kıdem tazminatı denir.
Kıdem tazminatı tutarı işçinin son giydirilmiş brüt ücreti üzerinden 365 gün esas alınarak hesaplanır.