Vergileme ile İlgili Kavramlar

Verginin Konusu

Gelir vergisinin konusunu gerçek kişilerin bir takvim yılı içinde elde ettikleri kazanç ve iratların toplamı oluştururken verginin matrahı, kanunun öngördüğü unsurlar düşüldükten sonra kalan safi miktardır. Yani verginin konusu, vergi borcunun hesaplanmasına esas teşkil eden teknik -fiziki veya ekonomik- parasal bir büyüklüğün, yani vergi matrahının saptanmasını gerektirir. Mesela; gayrimenkul piyasasında mülkiyetin el değiştirmesi durumunda “gayrimenkulün satış fiyatı”, motorlu araca sahip olma hâlinde “motorun silindir sayısı”, “arabanın ağırlığı”, “hacmi” vs. verginin matrahıdır.

Vergiyi Doğuran Olay

Vergiyi doğuran olay, verginin konusu ile yükümlüsü arasında ilişki kuran olaydır. VUK’a göre; “Vergi alacağı, vergi kanunlarının vergiyi bağladıkları olayın vukuu veya hukuki durumun tekemmülü ile doğar.” Vergiyi doğuran olayların gerçekleşmesi hâlinde bir taraftan yükümlü için vergi borcu doğmakta, diğer taraftan devlet için vergi alacağı ortaya çıkmaktadır.

Vergi Mükellefiyeti (Yükümlülüğü)

Vergi yükümlüsü (mükellef), yasal olarak üzerine vergi yükü düşen ve bu vergi yükünü ödemekle zorunlu olan gerçek ve tüzel kişiler olarak tanımlanabilir.

Vergi mükelleflerinin devlete vergi ödeme (maddi ödev) mükellefiyetlerinin bulunması yanında; verginin ortaya çıkabilmesi için gereken belge düzenleme, belge verme ve belge alma, defter tutma, beyanname verme vb. (şekli ödev) hususları da yerine getirmek durumundadır.

Vergi Sorumlusu

Vergi sorumlusu VUK 8. maddesinde verginin ödenmesi bakımından, alacaklı vergi dairesine karşı muhatap olan kişidir. Vergi sorumlusu aslında aracı (mutavassıt) bir ödeyiciden başka bir şey değildir.

Yasal (Kanuni) Mükellef

Kendisine vergi yasaları gereğince parasal (maddi) ve biçimsel (şekli) vergi borcu düşen kimseye yasal (kanuni) mükellef denir. Kanun tarafından tayin edilen bu kişi için kanuni ehliyet zorunlu olmamaktadır

Vergi Taşıyıcısı

Belirtildiği üzere kanuni mükellef, kendi nam ve hesabına ödediği vergiyi iktisadi hayatın şartlarına, arz ve talebe bağlı olarak fiyat mekanizması yoluyla başkalarına yansıtmaya çalışır. İşte bu yansıma sonunda vergi yükünü nihai olarak yüklenen kişiye “vergi yüklenicisi” veya “vergi taşıyıcısı” denir.

Aracı Mükellef (Aracı Ödeyici)

Kendi adına ve hesabına ödediği vergiyi yansıma yoluyla başkasına devreden kişi aracı (mutavassıt) mükelleftir. Ödediği vergiyi, fiyat mekanizmasından istifade ederek başkalarına aktaran kanuni mükellef kimselere denilmektedir. Yükümlüler ödedikleri vergiyi, çeşitli ekonomik durumlardan yararlanarak başkalarına geçirebilirler .

Vergi Matrahı

Matrah; vergi oranının veya birim vergi miktarının üzerine uygulandığı, verginin üzerinden hesaplandığı, ekonomik veya teknik bir değer olarak belirtilebilir. Verginin konusu nitel, kalitatif bir kavramdır. Matrah ise nicel, kantitatif bir kavramdır.

Muafiyet ve İstisna

Ekonomik, sosyal, mali, siyasal ve teknik sebeplerle vergi konusunun, tamamen, kısmen veya geçici olarak verginin kapsamı dışında bırakılması; yani objektif vergi mükellefiyetini kaldıran unsurlara istisna denir.

Vergiyi ödeyen kişi veya kurumların kısmen, tamamen veya geçici olarak vergi yükümlüsü olmanın dışında bırakılması yani sübjektif vergi mükellefiyetini kaldıran unsurlara ise muaflık denir.

Vergi Harcaması

Vergi harcamaları, vergiye tabi olması gerekirken devletin çeşitli ekonomik ve sosyal nedenlerle muafiyet, vergi istisnaları, oran indirimleri, vergi ertelemesi ve benzeri uygulamalar yoluyla vazgeçtiği vergi gelirlerini ifade etmektedir.

Vergi Yükü

Vergi yükü, bireylerin vergiye karşı tutum ve davranışlarını şekillendiren dolayısıyla vergi ahlakına etki eden en önemli faktörlerdendir. Vergiler nedeniyle bireyler daha az tüketmek durumunda kaldıklarından veya servetlerin de bir azalma meydana geldiğinden vergi yükleri ortaya çıkmaktadır.

Vergilenebilir Kapasite

Vergilenebilir kapasite, bir ekonomide ulaşılabilecek azami vergi gelirinin millî gelire (GSMH’ye) oranı veya ekonominin taşıyabileceği azami vergi yükü olarak tanımlanabilir.

Vergi Gayreti

Vergi gayreti, tahmin edilen vergi kapasitesi ile fiilen toplanan vergi hasılatı arasındaki oransal ilişki olarak ifade edilir.

Vergilendirme Süreci

Vergiyi doğuran olayın gerçekleşmesi sonucunda soyut vergi borcu ortaya çıkmaktadır.

Tarh

Vergi alacağının kanunlarında gösterilen matrah ve nispetler üzerinden vergi dairesi tarafından hesaplanarak bu alacağı miktar itibarıyla tespit eden idari muameledir.

Beyan Yöntemi

Bu yöntemde mükellefin vereceği bilgiler vergi tarhına esas alınır.

Tebliğ

Tarh edilen verginin tahsil edilmeden evvel vergi yükümlüsü veya ceza sorumlusuna yetkili makamlarca yazılı olarak bildirilmesine tebliğ denir.

Tahakkuk

Verginin tahakkuku, tarh ve tebliğ edilen bir verginin ödenmesi gereken bir safhaya gelmesidir.

Tahsil( -at)

Vergilerin, vergi sorumlusu tarafından mükellefin gelirinden kesilerek vergi dairesine ödenmesi "dolaylı tahsil" ; mükellef tarafından vergi dairesine yatırılmasına ise "doğrudan tahsil" yöntemidir .

Vergi Toplama Yöntemleri

Vergi yükümlü veya sorumlusunun vergi borcunu bağlı bulunduğu vergi dairesine ödemesi gerekir. Günümüzde vergiyi Maliye Bakanlığına bağlı yetkili daireler iltizam, ihale, halk temsilcileri eliyle ve emanet usulü ile vergiyi toplayabilirler.