Ödemeler Bilançosu

Ödemeler bilançosu bir ülkenin dış âlem ile iktisadi ve mali ilişkilerini belli bir dönem itibarıyla gösterir. 1980 sonrası artan küreselleşme hareketleri ile birlikte dünya dış ticaret hacmi hızla artmıştır. Bunun yanında finansal akımlarda da 1990'lı yıllarla birlikte önemli artışlar kaydedilmiştir. Günümüzde küçük yatırımcılar dahi internet üzerinden dünya piyasalarında fon ve diğer varlıkların alım satım işlemlerini yapabilmektedirler. Bu nedenle ülke piyasalarına giren ve ülke piyasalarından çıkan sermaye miktarı büyük boyutlara ulaşılmıştır. Bu kaynak hareketlilikleri de ülkelerin iktisadi değişkenleri üzerinde eskisine göre daha güçlü etkilerde bulunabilmektedir. Bu nedenle ödemeler bilançolarının iyi anlaşılması ve değerlendirilmesi büyük öenm taşımaktadır.

Ödemeler bilançosu, mal, hizmet ve sermaye ilişkileri nedeniyle dış âleme yapılan ödemelerin, dış âlemden ülkeye yapılan ödemelere eşit olup olmadığını göstermektedir. Bu eşitlik muhasebe anlamında devamlı olarak sağlanmaktadır. Ancak özellikle dış ticaret açıklarının sermaye girişi ile finanse edilmesi durumunda bu akımların büyüklüğü ve kontrol edilebilirliği önemli olmaktadır.

Ödemeler bilançosu yıllık iktisadi akımları gösterdiğinden stok değişken değil, akım değişken niteliğindedir. Bu nedenle dış ticaret ve parasal akımların sürekli olarak değişim gösterdiği görülmektedir.

Ödemeler bilançosundaki işlemler borçlu işlemler ve alacaklı işlemler olarak kaydedilmektedir. Uluslararası her iktisadi işlem dış âleme karşı borç ya da alacak meydana getirmektedir. Borçlu işlemler ödemeler bilançosunun pasif kısmına; alacaklı işlemler ise ödemeler bilançosunun alacaklı kısmına kaydedilirler. Daha sonra bu kalemler tek tek analiz edilmektedir.

Ödemeler bilançosu, cari işlemler hesabı, sermaye hareketleri hesabı, resmi rezervler hesabı ve net hata ve noksan hesabından oluşur. Bu hesapların değişiminin incelenmesi, gerekli tedbirlerin hızla alınması iktisat politikası yapıcılarının en önemli görevlerinden birisidir.

Ödemeler bilançosunda yer alan cari işlemler hesabı mal, hizmet ve transfer hareketlerini gösterir. Ülkelerin mal ve hizmet ihracatları ile ithalatları bu hesapta takip edilmektedir.

Sermaye hesabı, ülkede yerleşik kişilerin diğer ülkelerde yaptıkları fiziki yatırımları, tesis ve fabrikaları ve mali yatırımları kapsar. Bu hesapta takip edlen mali yatırımlar günümüzde önemli boyutlara ulaşmıştır.

Resmi rezervler hesabı Merkez Bankalarının bu işlemleri sonucunda, rezervlerindeki değişimleri göstermektedir. Bu rezervlerin takibi özellikle finansal krizere karşı alınacak tedbirlerde önem taşımaktadır.

Bir ülkede dış açıklar genellikle, enflasyon ve ulusal paranın değer kazanması, kalkınma çabaları, verimlilik düşüklüğü, konjonktür dalgalanmaları, geçici nedenler ve spekülasyon gibi sebeplerden kaynaklanmaktadır.

Dış açıkların giderilmesi, açıkların finanse edilmesi, kambiyo ve diğer araçların kullanılması ve açıkların düzeltilmesi şeklindedir.

Döviz piyasasında ticari bankalar, döviz komisyoncuları, döviz büfeleri, spekülatörler, arbitrajcılar, ihracatçılar ve İthalatçılar, Merkez Bankaları ve hazine teşkilatları, enflasyondan korunmaya çalışanlar, yabancı sermaye girişleri ve çıkışları önemli aktörlerdir.

Yabancı ülke paralarına ve para olarak kabul edilen tüm ödeme araçlarına döviz; bu araçların alınıp satıldığı yerlere de döviz piyasası denir.