Güç ve Hareket Sistemleri

Bir motor tarafından üretilen güç ve hareketin kullanılacağı yani tüketilerek bir iş yapılacak yere taşınması işlemine iletim denir. Bunun gerçekleştirilmesi için zorunluluklara ve ihtiyaca bağlı olarak farklı tasarımlar geliştirilmiştir. Yani, kısa veya göreceli uzun mesafelere, kapalı veya açık ortamlarda çalışmaya ve hareketin olduğu gibi veya değiştirilerek iletilmesi gibi beklentilere göre farklı iletim tasarımları vardır.

Üretilen güç ve hareketin kullanımına kadarki süreç motor, iletim elemanları ve iş makinası olarak adlandırılan bölümlerden oluşur.

İletim elemanları; motordan elde edilen dairesel (dönme), öteleme (doğrusal) veya bunların bileşimi olan genel hareketi aynı özellikte (öteleme -öteleme veya dönme -dönme) ya da değiştirerek (öteleme - dönme veya dönme -öteleme) iş makinasına iletirler. Bu iletimde, iletilen hareketin ötelemeden dönmeye (veya tersi) gibi özellik değişimi olmayıp dönmeden dönmeye veya ötelemeden ötelemeye iletimi olsa da genellikle sabit motor gücü ve devir sayısına bağlı olarak elde edilen moment değerinin iş makinasının ihtiyacına bağlı olarak değişme istenir.

Bu mekanizmalar motorun gücünü iş makinasına iletirken hareketin hızının değerini ve/veya yönünü de ihtiyaca göre değiştirecek şekilde tasarlanırlar.

Belirtilen bu ihtiyaçlara göre güç ve hareket iletimi genellikle dişli çark sistemleri, sürtünmeli çark sistemleri, kayış -kasnak sistemleri, zincir -dişli sistemleri, Krank -Biyel sistemleri ile gerçekleştirilir.

Bu sistemlerden hangisinin seçileceğine, tasarlanan sistemin yapacağı iş ve sistemden beklentilere göre bulunulan yerin imkânları ve maliyet göz önüne alınarak yapılacak temel hesaplar sonucunda karar verilir.

Genellikle dişli çark, sürtünmeli çark sistemleri, kayış kasnak sistemleri, zincir dişli sistemleri ve Krank -Biyel mekanizmalarından oluşan güç ve hareket iletim sistemleri bir tasarımda birbirlerinin alternatifi olabilirler. Bu sistemler özellikleri ve yapılan tasarım hakkında mevcut bilgiler karşılaştırılarak alternatif sistemlerden birinin seçilmesi sağlanmalıdır. Sistemler ve tasarım üzerindeki kapsamlı bilgi karar vermeyi kolaylaştıracaktır.

Her sistemin tasarımına bağlı olarak avantajlarının ve dezavantajlarının olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin; dişli çark sistemlerinin şekil bağlı sistemler olup güç ve hareket iletimini geometrilerini kullanarak yaptıkları, buna karşılık kayış kasnak sitemlerinin kuvvet bağlı sistemler olup güç ve hareket iletimlerini kayış kasnak arasında oluşturulan sürtünme kuvveti ile gerçekleştirdiği unutulmamalıdır. Bu durum, dişli çarklarda devir iletiminde belirlenen devir sayısında çevrim oranının belirlediği artmış/azalmış devir mutlaka elde edilir. Buna karşılık kayış -kasnak sistemlerinde çevrim oranıyla değiştirilen devir, kayış - kasnak arasında oluşan kaymaya bağlı olarak da bir miktar değişebilecektir. Ancak kayış -kasnak sistemi ile uzak mesafelere güç ve hareket iletimi dişli çark sistemiyle iletime göre daha avantajlıdır. Hem göreceli uzak mesafelere güç ve hareket iletmek hem de kayma olması istenmeyen durumlarda zincir -dişli sistemlerinin(bisiklet hareket mekanizmaları) kullanılmasının gerekliliği açıktır. Güç ve hareket iletiminin dönme -dönme şeklinde olmayıp öteleme -dönme şeklinde olması durumunda dişli çark sistemleri, kayış kasnak sistemleri veya zincir -dişli sistemleri yerine krank -biyel mekanizmalarının kullanılması zorunluluğu göz önünde bulundurulmalıdır.