Maden İşyerlerinde İş Sağlığı Gözetimi

Giriş

Madencilik ne şekilde yapılırsa yapılsın ya da hangi maden üretilirse üretilsin birçok iş sağlığı ve güvenliği tehdidini içinde barındıran, ülkemizde de çok tehlikeli sınıfında yer alan bir iş koludur.

Madencilik sektöründe gaz, buhar, toz ve duman gibi solunabilir etkenler, gürültü, titreşim, iyonize radyasyon, barometrik basınç farklılığı, sıcak stresi, ergonomik olmayan iş aletleri ve çalışma şartları gibi fiziksel tehlikeler, çok farklı biyolojik etkenler ve psikososyal faktörler çalışan sağlığını tehdit etmektedir.

Maden İşyerlerinde Sağlık Problemleri

Madencilik sektöründeki temel hava kirleticiler olan partiküller, egzoz gazları, tabii oluşan gazlar veya bazı kimyasal buharlar kimyasal ve fiziksel özelliklerine bağlı olarak vücut içerisine cilt veya solunum yoluyla emilerek girmekte böylelikle insan sağlığı üzerinde akut ve/veya kronik etkiler oluşturmaktadırlar.

Fiziksel Risk Etkenleri

Gürültü

Maden iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği açısından karşılaşılan en önemli tehlikelerinin başında gürültü gelmektedir.

Gürültülü ortamda kısa süreli çalışmak bile geçici işitme kayıpları oluşturabilir.

Aydınlanma

ILO standartlarına göre madencinin normal görüş alanı içinde bulunan ve aydınlatılması gereken yüzeylerdeki aydınlanma yoğunluğunun (yüzey parlaklığı) 0,20 cd/m2 den (0.06 lumen/sq.ft.) az olmaması gerekmektedir.

Titreşim

Maden iş yerlerinde, tüm vücut titreşim maruziyetine kepçeler, kazıyıcılar, kamyonlar gibi cihazların kullanımı sebep olurken ise el- kol titreşimine ise havalı kompresörler gibi delici araçların kullanımı sebep olmaktadır.

İyonize radyasyon

Kalay, uranyum ve diğer bazı madenlerde bulunan 3,8 gün yarılanma ömrüne sahip tabii bir radyoaktif gaz olan radon’un ve bozunma ürünlerinin temel sağlık zararı iyonize radyasyondur.

Radondan korunmada en etkili yöntem ortamda gazın olabilen en düşük düzeyde tutulmasıdır.

Biyolojik Risk Etkenleri

Kapalı alanlarda yapılan kalabalık çalışma ortamlarında; virüs, bakteri, parazit ve mantar enfeksiyonları, alerjik reaksiyonlar, zehirlenmeler ve bulaşıcı hastalıklar çalışanları tehdit eden önemli unsurlar arasındadır.

Madenlerde, çalışılan ortamın şartlarından dolayı tetanoz, leptospiroz, tüberküloz, legionelloz gibi hastalıklar görülebilir.

Ergonomik Risk Etkenleri

Elle taşıma, itme, çekme, germe, döndürme, uzatma ve kaldırma gibi el emeğinin yoğun olduğu işler, diz çökme, alçalma, eğilme, çömelme, dönme gibi uygunsuz duruşlar, tekrarlayan veya uzun süre aynı pozisyonda yapılan hareketler, stres altında çalışma ve sıcak -soğuk hava akımı madencilerde sık görülen ergonomik etkenlerdendir.

Psikososyal Risk Etkenleri

Madenlerde ölümlü ve yaralanmalı kazaların sık görülmesi, bu tür kazaların birden çok kişiyi topluca etkilemesi, diğer iş kollarına göre daha kısa hayatta kalma süresi, çevredeki diğer/eski madencilerde sağlık problemlerinin biliniyor olması ve bu durumun madenciliğin kaderi olduğu algısının oluşması çalışanların üstünde sürekli bir baskı doğurmaktadır.

Solunabilir Ajanlar

Maden sahalarında yapılan kazı çalışmaları esnasında madenciler kimyasal asfiksanlar, irritanlar, alerjenler, fibrojenler, kanserojenler ve sistemik toksinler oluşturabilecek çeşitli gaz, duman toz ve aerosol gibi solunabilir ajanlar ile karşı karşıyadırlar. Bunun yanı sıra en sık görülen hava kirleticiler solunabilir kristal silika ve kömür tozudur.

Tozlar

Serbest Kristal Silika: silikanın toz halinin sebep olduğu silikozis hastalığı, yıllarca silika içeren madenlerde çalışan madencilerin karşılaştığı en eski mesleki akciğer hastalığıdır.

Kömür Tozu: Çalışanlarda pnömokonyoz, amfizem, kronik bronşit gibi kronik solunum yolları hastalıklarının oluşumuna sebep olur.

Asbest: Asbest akciğer kanseri, havayolu hastalığı, asbestoz (pnömokonyoz) ve mezotelyoma riskini artırır.

Toz haricindeki diğer etkenler

DPM (Dizel Partikül Maddeler): Kapalı alanda çalışan büyük dizel makinelerin özellikle sürücüleri ile bu makinelere yakın ve cihazın ventilasyon bölgesindeki çalışanlar için dpm maruziyeti kaçınılmazdır.

Toksik Ajanlar: Toksik ajanlar daha çok akut etki gösterirken, altın madenciliği başta olmak üzere metal madenciliğinde karşılaşılan ajanlar deri değişikliklerinden kansere kadar gidebilen kliniklere yol açarlar.

Maden İşyerlerinde Sağlık Muayeneleri

İşe Giriş ve Periyodik Muayene

Gürültülü bölgelerde çalışacak madencilerde işe giriş ve periyodik muayenelerde odyometri tetkiklerinin yapılması gerekir. Gaz, buhar, kimyasal maruziyeti olan alanlarda çalışacaklar için tam idrar tetkiki, aydınlanma sorunları, ekran başı çalışma vb. durumlar için göz muayeneleri, özellikle nistagmus muayenesi ve takibi önemlidir.

Özel Politika Gerektiren Çalışanların Muayenesi

Ülkemiz mevzuatına göre kadınların madencilik sektöründe çalışması yasaktır. Ancak mühendis gibi teknik kadrolarda çalışan kadınlarda özellikle gebelik durumu olanlar, gürültülü işlerde ve elle taşıma ve kaldırma gerektiren işlerde ve yoğun iş temposunda olduğu yerlerde çalıştırılmamalıdırlar. Çocuk ve genç çalışanların madenlerde çalıştırılması yasaktır. Maden sektöründe göçmen çalışanın çalışması halinde göçmen çalışanların maruz kaldığı sağlık riskleri dikkate alınmalıdır. Maden iş yerlerinde hükümlü çalıştırıldığı zaman, bu kişilerin psikososyal özellikleri, sağlık durumları ve hüküm alma sebepleri dikkate alınmalıdır.

Ek ve Tamamlayıcı Muayeneler

Maden iş yerlerinde çalışanların muayene protokolleri madenlerde sıklıkla karşılaşılan hastalık ve tehlikeler göz önüne alınarak yapılması gerekir. İş kolu fark etmeksizin işe giriş muayenesi standart olarak yapılır.