Genel Olarak Maliyet Hesaplama Yöntemleri

İşletmelerde maliyet hesaplama yönteminin kurulması maliyetlerin doğru hesaplanması ve dolayısıyla çeşitli işletme kararlarının alınması açısından oldukça önemlidir. İşletmelerin üretim sistemi ve kullanılan teknolojik yapıları ise söz konusu maliyet hesaplama yönteminin kurulmasında belirleyici rol oynayacaktır. Buna göre maliyet hesaplama yöntemi, maliyetlerin izlenmesi, hesaplanması ve kontrolüne yardımcı olmak amacına yönelik olarak kullanılan sistemlerdir. Lojistik işletmeler bir ürünün ilk üreticiden son tüketiciye kadarki tüm süreçlerinde yer alan bütün faaliyetleri yürüten işletmelerdir. Bu açıdan lojistik işletmelerde de uygulanacak maliyet hesaplama sisteminin belirlenmesi önemlidir ve lojistik faaliyetlerine göre çeşitlilik gösterecektir. Maliyet muhasebesinin en temel fonksiyonu üretilen mamul veya hizmetin elde edilmesinde tüketilen kaynakların değerini doğru bir biçimde hesaplayabilmektir. Bir mamul, hizmet ya da çıktının birim maliyetinin hesaplanmasında kullanılan yöntemler dört grup altında toplanabilir: Giderlerin Kapsamına Göre, Giderlerin Gerçekleşme Durumuna Göre, Giderlerin Dağıtımında Esas Alınan Baza Göre ve Mamul Maliyetinin Hesaplanma Şekline Göre. Bu yöntemlerden en az bir yöntemin seçilmesi ile bir araya getirilen yöntemler bütünü, bir ürünün birim maliyet hesaplama sistemini oluşturur. İşletmeler hangi yöntemi seçerse seçsin, işletmelerin maliyet kalemleri incelendiğinde iki tür maliyetle karşılaşılır. Bunlar direkt ve endirekt maliyetler olarak sıralanabilirler. Günümüzde muhasebe uygulamalarında kullanılan maliyet sistemleri genellikle finansal raporlama amaçlı kullanılmaktadır. Finansal raporlama amaçlı maliyet sistemleri yönetim muhasebesinin çok önemli fonksiyonlarından birisi olan maliyet kontrolü ve başarı ölçümlemesi için etkin sistemler olarak nitelendirilemez. Yönetsel amaçlı sistemler ise her işletmenin kendi istek ve gereksinimlerine göre şekillenmiş sistemlerdir. Tam maliyet yönteminde, üretimle ilgili tüm maliyetler bunların içeriğine ve değişkenlik derecesine bakılmaksızın üretilen mamullere, hizmetlere yüklenir ve böylece işletmenin stoklarına aktarılmış olur. Değişken maliyet yönteminde üretilen malın veya hizmetin maliyeti hesaplanırken direkt ilk madde ve malzeme, direkt işçilik ve değişken genel üretim giderleri üretilen malın maliyetine dâhil edilirken sabit genel üretim giderleri ise dönem gideri olarak kabul edilir. Normal maliyet yöntemine göre üretilen malın veya hizmetin maliyeti hesaplanırken direkt ilk madde ve malzeme, direkt işçilik ve değişken genel üretim giderlerinin tamamı dikkate alınırken, sabit genel üretim giderleri işletmenin kapasite kullanım oranlarına göre üretilen malın veya hizmetin maliyetine yüklenmektedir. Direkt maliyet yönteminde üretilen malın veya hizmetin maliyetine; sadece direkt ilk madde ve malzeme ve direkt işçilik giderleri yüklenir. Fiilî ya da tarihî maliyet sisteminde, belirli bir dönemde üretilen bir grup mamulün o dönemde gerçekleşen tüm maliyetleri, o dönemde üretilen tüm mamullere yüklenir. Standart maliyet yöntemi mamul maliyetlerinin bilimsel öngörüler ile olması gerekli düzeyde planlanmasına yardımcı olarak, maliyetlerin hangi düzeylerde olması gerektiğini vurgulayarak faaliyetlerin etkinliğinin ölçümlenmesine olanak sağlamaktadır. Hacme dayalı maliyet hesaplamalarında ürün maliyetleri iki aşamada hesaplanır. Öncelikle, oluşan genel üretim giderleri gider merkezlerine dağıtılır, daha sonra hacim tabanlı ölçüler yardımıyla ürünlere yüklenir. Faaliyet tabanlı maliyet yöntemi, bazı maliyet türlerinin üretim hacmine bağlı olmaksızın çok daha kolay saptanabileceği fikrinden hareketle, üretilen mamul ve hizmet maliyetlerinin daha sağlıklı belirlenebilme düzeyinin yükseltilmesi amacına dayanmaktadır.