Laboratuvarda Temel Kavramlar

Distilasyon yöntemi ile distile su cihazı ile elde edilen suya distile su (saf su, damıtık su) denir. Bidistile veya redistile su ise iki defa damıtılmış sudur. Çok hassas çözeltilerin hazırlanma aşamasında kullanılır. Filtrasyon işlemi ile şebeke suyundan iyonların arındırıldığı suya deiyonize su (DİH2O) denir. Çift distile su “ddH2O” deiyonize suyun distile edilmesiyle elde edilen sudur. Mekanik olarak basınç oluşturularak ozmoz edilen suya revers ozmoz su (RO) denir. RNA ya da DNA ile çalışıldığı zaman içinde reaksiyonları inhibe edici ya da substratı bozucu kalıntıların olmadığı suya dietilpirokarbonat (DEPC) su denir.

Klinik ve Laboratuvar Standartları Enstitüsü’ne (CLSI) göre su: Hazırlama ve saflaştırma şekline değil kullanılacağı yere göre 4 tipe ayrılır. Tip I: En az karışıklık ve en üst düzeyde doğruluk ve dikkat gerektiren maksimum temizlik gerektiren işlemlerde ve test yöntemlerinde kullanılan üretildikten sonra çok hızlı bir şekilde CO2 absorbe ettiği için ve bu yüzden muhafaza edilmediği için hemen kullanılması gereken su tipidir. Tip II: Tip I suya ihtiyaç duymayan genel laboratuvar ölçümlerinde kullanılan, tamponların hazırlanmasında ya da cam malzemelerin son yıkanmasında kullanılan, steril olarak şişelenmiş 3 yıl depolanabilir sudur. Tip I ve Tip II suyun üretilimesinde su kaynağı olarak kullanılan sudur. Klinik Laboratuvar Reaktifi Su (CLRW): Günümüzde en çok tercih edilen Reagent Grade Water olarak da bilinen su tipidir.

Laboratuvarda kullanılacak saf suyun hazırlanmasında kullanılan yöntemler Filtrasyon (Filtreleme), Distilasyon, Deiyonizasyon (Ion exhange), Ters ozmoz (Reverse osmosis), Adsorbsiyon ve Ultraviyole oksidasyondur.

Distile su cihazından elde edilen distile suyun istenen saflıkta olup olmadığını ve kullanılabilirliğini test etmek için su rezistans testi, saat camı ile saflık kontrolü, klorür kontrolü, CO2 tesbiti ve uzaklaştırılma gibi testler yapılmaktadır.

Kimyasal bir reaksiyonda belli bir bileşik ile reaksiyona giren ve bu sayede o bileşiğin varlığını ve miktarını belirlemeye yarayan bileşiğe genel olarak ayıraç ya da reaktif denir.

Zayıf asit veya baz ile onun tuzunun karışımının pH değişiminde direnç oluşturmasında ve pH değerini düzenleyen sisteme tampon sistem denir.Tüm tamponlar zayıf asitlerden, bunların tuzlarından veya konjuge bazlarından oluşur. Bikarbonat- karbonik asit tampon sistemi, hemoglobin tampon sistemi, protein tampon sistemi ve fosfat olmak üzere 4 tane önemli tampon sistemi vardır.

Kanın pH’sı 7.35-7.45’den düşükse asidoz, yüksekse alkaloz oluşur. HCO3 - artışı metabolik alkaloza, HCO3 - azalışı metabolik asidoza, pCO2 artışı solunum asidozuna ve pCO2 azalışı solunum alkalozuna sebep olur.

Bir standardın, testin, ölçü aletinin veya sistemin doğruluğunun ölçülmesi ve rapor edilmesi işlemine kalibrasyon denir. Analiz materyalinin türüne göre kalibrasyon adlandırılır: Cihaz, otomatik pipet, test, cam malzeme, basınç, fizikokimya, optik vb gibi. Yapılan kalibrasyonun sonucu kalibrasyon eğrisi ya da kalibrasyon faktörü olarak ifade edilir.

Kitlerin son kullanma tarihinin geçmesi, çalışanların dikkatsizliği, cihazların yanlış sonuç vermesi veya uygulama hatalarından dolayı test sonuçlarında oluşabilecek uyumsuzlukların ortadan kaldırılması için kontrol örnekleri (kontrol serumları) kullanılır.

Elde edilen referans değerlerin sınırları arasında kalan aralığa referans aralığı denir. Tüm normal aralıklar referans aralıkları olarak tanımlanabilir ama tüm referans aralıkları normal aralık olarak tanımlanamaz.

Klinik laboratuvarlarda ve bilimsel çalışmalarda Uluslararası Birim Sistemi (SI) kullanılmaktadır. SI uzunluk, kütle, zaman, elektrik akımı, termodinamik sıcaklık, madde miktarı ve ışık şiddeti gibi 7 tane temel birimden frekans, kuvvet, celsius sıcaklık ve katalitik aktivite gibi türev birimden ve dakika, saat, gün, litre ve angstrom gibi SI-dışı birimlerden oluşmaktadır.