Bizans’ta Kostüm
Antik Dönem Bizans Tekstilleri
Bizans kostüm geleneği, biçimini Roma İmparatorluğu'ndan (MÖ 27 -MS 476), rengi ve süsleme geleneği de Doğu ve Orta Doğu'dan almıştır. Roma köklerinin anlaşılması kolaydır. Ne de olsa Bizans İmparatorluğu, Doğu Roma İmparatorluğu olarak MS dördüncü yüzyılda başladı; başkenti Konstantinopolis, kısa bir süre için tüm Roma İmparatorluğu'nun başkentiydi.
Farklı sosyal sınıflardan insanların ne giyebileceğini katı özel yasalarının belirlediği Roma'nın aksine, Bizans giysilerinin kalitesi yalnızca kullanıcının bunu ödeyebilmesi ile sınırlıydı. Ancak bu gerçekten de ciddi bir sınırdı, çünkü yalnızca Bizans toplumunun en tepesindekiler, Bizans giysilerini ayırt eden zengin ipekler, mücevherler ve işlemeleri karşılayabilirdi. Çoğu Bizanslı, muhtemelen ortak giysilerin çok daha basit versiyonlarını giydiler.
Dokumacılık Bizans’ın egemenliği altındaki Ortaçağ boyunca devam edecek şekilde oluşturulmuştur. İpek dokumacılığı, artık ipek tüccarlarıyla iplik eğirenler, bükenler, dokuyanlar, erguvan (purpur) boyayıcılar ve terziler loncası gibi birliklerle zengin bir zanaatkâr çevresini içermektedir. Hipodrom’un çevresinde sarayın ihtiyacını karşılayan atölyeler vardı. Bulgaristan, Yunanistan, Makedonya’da, Bursa, Karaman, Sivas, Konya, Laodecea, Tralles, Troya, Miletus, Şam, Tyre gibi kentler dokuma merkezleri hâline gelmiştir. Dokumacılıkla ilgili dantel ve işleme gibi sanat dalları da gelişmiştir.
Antik Dönem Bizans Giysilerinin Genel Özellikleri
Romalılardan Bizanslılar temel giyim biçimlerini, erkekler için tunik ve toga, kadınlar için bir tür uzun elbise olan stola, ayakkabılarını ve saç stillerini miras almıştır.
Bu temel giysiler, Roma İmparatorluğu'nun sonlarında daha süslü ve lüks hâle geldi, ancak MS 476'da Roma İmparatorluğu'nun çöküşünden kısa bir süre sonra Bizanslılar, Roma kostüm geleneğini benzersiz bir şekilde kendilerine ait bir şey hâline getirmek için değiştirmeye ve geliştirmeye başlamışlardır.
Bizans İmparatorluğu'nun giysilerinin en önemli özelliklerinden biri, Ortadoğu ve Doğu ile ticaret ile tanıdıkları egzotik kumaşlar, desenler ve kostüm geleneklerine hevesle benimsemeleridir. Zamanla Bizans kıyafetleri, büyük ölçüde bu etkiler sayesinde renk ve süsleme açısından daha zengin hâle geldi.
Antik Bizans Giysi Formları
İmparatorluk Kostümleri
Dördüncü yüzyıldan altıncı yüzyıla kadar, İmparatorların tören kostümleri önemli bir yere sahiptir. En iyi bilinen Bizans tören kostümü İmparator Konstantin temsillerinde görülmektedir. Kostüm çok renkli, süslemeli altın iplikle dokunmuş bir elbise ve sağ omuzdan tutturulmuş gevşek bir klamis ve zengin bir fibula ile göz kamaştırıcıydı. Mor renk imparator ve maiyeti için ayrılırken diğer üst düzey yetkililer beyaz bir klamis giymekteydi.
Tunic
Tuniklerin oluşturduğu unsurlara bakıldığında yakasız yani yuvarlak yaka formunda olduğu ve tunik formlarının benzer görünmesine karşın her birinin süsleme unsurları açısından farklılıklar gösterdiği görülmektedir. Aristokrasinin tunikleri süslenirken halkın tuniklerinde süsleme bulunmamaktaydı. İhtişamlı ve bel hizasının altına bir kemer ile bağlanmaktaydı. Ancak halk kesimi farklı sosyal sınıflara uygun kemerler ile tuniği kullanmaktaydı. Tunikler soylular, aristokratlar, din adamları ve halkın giydiği tunikler olmak üzere sosyal statüye göre sınıflandırılmaktaydı.
Dalmatica
Dalmatika’nın temel formu, tunika veya gömlek gibi basit bir formdur. Tek bir uzun kumaş parçasından yapılmış, başın geçebileceği bir açıklık bulunan yanları dikişli uzun kollu bir giysidir. Bizanslılar bu temel forma iki değişiklik eklediler. Kolları genişleterek geniş, dökümlü çan şekilleri oluşturdular ve etek ucunu çarpıcı bir şekilde genişleterek bir çan şekline dönüştürdüler.
Paludamentum
Paludamentum, Bizans İmparatorluğu döneminde (MS 476 -1453) giyilen çeşitli pelerinlere atıfta bulunan geniş bir terimdir. Hem kadınlar hem de erkekler tarafından giyilen bu pelerinler, diğer giysilerinin üzerine giyilirdi.
Stola
Stola, Bizans İmparatorluğu’nda (MS 476 -1453) kadınların giydiği temel giysi formudur. Stola uzun ve yanlardan dikişli bir elbiseydi. Stola genellikle göğüs hattının hemen altına bir kemerle takılırdı. Tipik olarak keten veya hafif yünden yapılan stola, çok zenginlerin tercih ettiği bir kumaş olan ipekten de yapılabiliyordu.
Antik Dönem Bizans Aksesuarları
Bizanslıların uzun dökümlü kıyafetleri ayaklarını gizleme eğiliminde olduğu için Bizans ayakkabısı hakkında çok az şey bilinmektedir. Hayatta kalan heykeller ve resimler, bize Bizans ayakkabılarının kısıtlı bilgi sunmaktadır. Bizans ayakkabılarıyla ilgili bildiklerimizin çoğu, Bizans yaşamının diğer alanlarına dayanan akademik bilgilere dayanmaktadır.
Bizans Döneminin ilk yüzyıllarında, bir bant ile ayağın başparmak arasından geçerek ayağın üst kısmından topuk kısmında tabana tutturularak oluşmuş sandalet kullandıkları bilinmektedir.
Bizans İmparatorluğu, Doğu ve Batı kültürlerinin bir karışımı ile karakterize edildi. Bu harmanlamanın bir sembolü, İmparator Konstantin (yaklaşık 285 - 337) tarafından Pers türbanının benimsenmesiydi. Türban, hem Bizans erkekleri hem de kadınları tarafından giyildi.
Hristiyan geleneğinde kadınların başlarını örtmek için vual kullandıkları, daha sonra vual yerini tepesi sivri kukuleta, boynu ve omuzları örten yüzü açıkta bırakan başlıklara dönüldüğü görülmektedir.
Bizans Dönemi giysilerinin vücut üzerinde tutturulmasında fibulalar kullanılmıştır. Fibulalar kumaşı tutturmak için bolca kullanılmasına rağmen günümüze az sayıda ki örnekleri ulaşmıştır.