Bağımsız İdari Otoriteler

Literatürde “düzenleyici kurullar”, “özerk devlet kurumları”, “üst kurullar” “bağımsız düzenleyici kurumlar”, “düzenleyici ve denetleyici kurumlar” gibi kavramlarla ifade edilen; Bağımsız İdari Otorite (BİO) günümüz dünyasında hassas olarak kabul edilen sektörlerden birinde düzenleme ve denetleme görevi icra eden, yasama ve yürütme organlarından bağımsız, özerk ve klasik bürokratik örgütlenmenin dışında yer alan kurumlar olarak tanımlanabilir.

BİO’lar uzmanlık alanına dayalı kurumsal bir yapılanmaya sahip; finans, enerji, iletişim, bankacılık, sermaye piyasası ve rekabet gibi hassas olarak kabul edilen sektörlerden bir tanesinde faaliyet gösterecek şekilde düzenlenmektedirler. Bu kurumlar faaliyet gösterdikleri sektörlerde düzenleme ve denetleme yetkisine sahip olmalarına rağmen hiyerarşi ya da vesayet denetimine tabi değildirler. Ayrıca BİO’ların karar organlarında görev alanlar, yargıçlar gibi azledilmeme güvencesine benzer güvencelere sahiptirler

Bağımsız İdari Otoritelerin Ortaya Çıkışı ve Gelişimi

Bağımsız idari otoritelerin ilk örnekleri ABD’de 1887 yılında demiryolu taşımacılığına standart getirmek amacıyla oluşturulan Eyaletler Arası Ticaret Komisyonu ve 1914 yılında haksız rekabetin önlenmesi için kurulan Federal Ticaret Komisyonu ile gündeme gelmiştir. Türkiye’de ise 1980’li yıllar devletin neo -liberal politikalar doğrultusunda yeniden yapılanma sürecine girdiği bir dönemdir. Bu dönemde devletin düzenleyici ve işletmeci fonksiyonları birbirinden ayrılmaya başlamıştı. Buna göre devletin işletmecilik rolü özelleştirmeler ile birlikte piyasa aktörlerine devredilirken düzenleme ve denetleme işlevinin de klasik bürokratik kurumlar marifetiyle yürütülemeyecek bir boyuta geldiği anlaşılmıştır.

Dünya çapında bağımsız idari otoriteler üzerinde inceleme yapıldığında bunların üç faaliyet alanı içinde toplandığı görülmektedir. Bunlar:

Piyasa ekonomisinin düzenlenmesi,
Temel hak ve özgürlüklerin teminat altına alınması,
Keyfî idarenin önlenmesidir.

Bağımsız İdari Otoritelerin Ortak Özellikleri

Bağımsız idari otoritelerin sahip oldukları nitelikler, faaliyet gösterdikleri ülkenin siyasi, iktisadi ve sosyal koşullarına göre farklılık gösterdiği için tüm dünyada kabul görmüş bir örnek tip mevcut değildir. Ancak buna rağmen bazı ortak özelliklere sahip oldukları da açıktır (Erdoğan, 2016). Bunları yapısal özellikler ve işlevsel özellikler olmak üzere ikiye ayırarak açıklamak mümkündür.

Bağımsız İdari Otoritelerin Yapısal Özellikleri

Bağımsız idari otoritelerin sahip oldukları yapısal özellikler genel olarak üç başlık altında tanımlanmaktadır. Bunlar; kurumsal özerklik, bütçe, karar organları.

Bağımsız İdari Otoritelerin İşlevsel Özellikleri

Bağımsız idari otoritelerin yapısal özelliklerinin yanı sıra işlevsel özellikleri de onları klasik bürokratik örgütlerden ayırmaktadır. İşlevsel özellikleri; düzenleme yetkisi, gözetim ve denetim yetkisi, yaptırım uygulama yetkisi, danışmanlık yapma işlevi, uyuşmazlık çözme işlevi.

Türkiye'de Bağımsız İdari Otoriteler

Türkiye’de düzenleyici ve denetleyici kurumlar olarak da adlandırılan bağımsız idari otoriteler aynı zamanda siyasetin müdahale alanını daraltmaya ve kamusal yaşam açısından kritik olan sektörlerde teknokratların söz hakkına sahip olmasını sağlamaya dönük kurumlardır. Bu sayede siyasetçiler tarafından sergilenmesi muhtemel popülist politikaların önüne geçilerek piyasaların işleyişine rasyonellik kazandırılması amaçlanmaktadır.

Türkiye’de resmî adı düzenleyici ve denetleyici kurum olan bağımsız idari otoritelerin sayısı ondur (2019 yılı bütçesi III sayılı cetvel). Bu kurumların isimleri ve kuruluş tarihleri aşağıdaki gibidir.

Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) 1981
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) 1994
Rekabet Kurumu (RK) 1994
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) 1999
Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) 2000
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) 2001
Kamu İhale Kurumu (KİK) 2002
Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu (KGK) 2011
Kişisel Verileri Koruma Kurumu (KVKK) 2016
Nükleer Düzenleme Kurumu (NDK) 2018