Kamu Performans Yönetimi, Bütçeleme Sistemi, Performans Esaslı Bütçeleme

Yeni Kamu Yönetimi anlayışı, kamu yönetiminde performans yönetimine yönelik ilgiyi artırmıştır. Kamu yönetimindeki dönüşüm neticesinde bütçe; planlama aracı, siyasal belge ve maliye politikası aracı hâline gelmiş ve harcamalardaki artışla kaynakları denkleştirmek, verimliliği artırıp en yüksek çıktıyı elde etmek amacıyla bütçenin teknik detayı ve boyutu daha önemli hâle geldiği için modern bütçeleme sistemleri geliştirilmiştir.

Performans Yönetimi

Performans yönetimi; sorumlulukların açıkça tespit edilmesi, objektif performans kriterlerinin saptanması ve performansı engelleyen hususların ortaya çıkarılması amaçlarıyla, günümüz kamu mali yönetimlerinin üzerinde önemle durduğu bir konu hâline gelmiştir.

Kamuda Performans Yönetimini Gerekli Kılan Etkenler: Bu etkenler kamu yönetimi ve hizmeti anlayışındaki değişim, hesap veren, sorumlu ve saydam devlet anlayışı, küreselleşme ve yönetişim, bilgi teknolojilerindeki gelişme ve kamu harcamalarındaki artış şeklinde sıralanabilir.

Performans Yönetiminin Ana Unsurları: Performans yönetiminin temel unsurları performans değerlendirmesi, performans ölçümü, performans denetimi ve verimlilik-etkinlik-tutumluluktur.

Performans Yönetiminde Cevap Aranan Sorular: Günümüzde kamu yönetiminde performans yönetiminin kazandığı önem neticesinde sunulan kamu hizmetlerine ve harcanan kamu kaynaklarına yönelik sorularda da değişiklik olmuştur.

Performans Yönetım ̇ Sürecı: ̇ Performans yönetim süreci yedi aşamadan oluşur. Bunlar sırasıyla planlama, Amaç balirleme, bilgilendirme ve eğitim, veri toplama, performans ölçümü ve değerlendirmesi, raporlama ve değerlendirme aşamasıdır.

Genel Olarak Bütçe

Bütçenin Niteliği: Bütçe günümüzde iktisadi, hukuki ve siyasi niteliğe sahip bir belgedir.

Bütçe ile Ulaşılmak İstenen Amaç: Kapsamı itibarı ile hem kamu hem de özel sektörde kurumsal işleyişin temel aracı olan bütçe; statik bir hesap cetveli olmayıp dinamik karakterli ve amaçsal boyuta sahip dokümanlar dizisidir.

Bütçeleme Sistemlerine Genel Bakış

İyi bir bütçeleme sisteminden; kamu maliyesinde disiplini sağlaması, hükümetin performansını göstermesi, kamu kaynaklarının verimli, etkin ve tutumlu şekilde kullanılmasına imkân vermesi, hesap verilebilirliği, yönetişimi ve saydamlığı geliştirmesi, makroekonomik dengeyi koruması ve hedeflere ulaşılmasını sağlaması beklenir.

Geleneksel Bütçeleme Sistemi: Bütçeleme sistemlerinin en basit şeklidir. Yapılan harcamalara ve bunların mali ve hukuki gerçekleşme durumlarına odaklanır. Girdi esaslı GBS bir yıllık esasa ve geleneksel denklik anlayışına göre hazırlanıp uygulanır.

Performans Bütçeleme Sistemi: GBS’nin yetersizliklerini ve yapısal sorunlarını gidermek, kamu harcamalarının verimliliğini ve maliyetini tespit etmek amacıyla geliştirilmiştir.

Program Bütçeleme Sistemi: Harcamaların programlara göre sınıflandırıldığı, karar alıcılara kamu hizmet sunumu performansına ilişkin bilgilerin sağlandığı ve bu bilgilerin kaynak tahsisi sürecinde sistematik olarak kullanıldığı bir bütçeleme sistemidir.

Planlama-Programlama-Bütçeleme Sistemi: Planlama, programlama ve bütçeleme olarak üç süreçten oluşur. PPBS planlamayla başlar. Planlamayla hedefler belirlenir, kaynaklar saptanır ve kaynakların kullanılmasına karar verilir. Planlamadan sonra, yürütülecek kamu hizmetleri programlanır. Sistemin son ayağını teşkil eden bütçeleme, programların hayata geçirilmesi için bu programlara kaynak tahsisi yapıldığı aşamadır.

Sıfır Tabanlı Bütçeleme Sistemi: Geçmiş yıllara ait ödeneklere bağımlılığı kaldırmayı amaçlar. Her birim ve kurum yöneticisi kendi başarı derecesine de doğrudan etki edecek programlara ödenek sağlayabilmek için her bir program için detaylı gerekçeler hazırlamalıdır. Yasamaya tek bir bütçe önerisi değil alternatifli bütçeler sunulur ve bu da yasamanın bütçe yapım sürecine daha aktif katılmasına imkân verir.

Performans Esaslı Bütçeleme Sistemi

Son yıllarda kamu hizmet kalitesinin artırılmasına, kamu kaynak kullanımında verimliliğin, etkinliğin ve tutumluluğun sağlanmasına, hesap verilebilirliği ve saydamlığın geliştirilmesine yönelik uygulamalar hız kazanmıştır. Bu noktada yetki ve sorumluluk dağıtımında ademimerkeziyeti esas alan ve çıktı odaklı Performans Esaslı Bütçeleme Sistemi (PEBS) anlayışı ön plana çıkmıştır.

Dünyada PEBS’e Geçişe Genel Bakış: 1980’lerin sonlarında Yeni Zelanda ve Avustralya, 1990’lı yıllarda İsveç, Amerika Birleşik Devletleri, Finlandiya, İngiltere, Danimarka, Hollanda, Kanada ve Fransa, 2000’li yılların başında Avusturya, İsviçre ve Almanya PEBS’e geçiş düzenlemesi yapmıştır.

PEBS’in Karakteristik Özellikleri: PEBS; kamu kurumlarının ana fonksiyonlarını ve bu fonksiyonlara bağlı olarak ulaşılmak istenen amaçlarını ve hedeflerini belirleyen, kaynaklarını bu amaç ve hedeflere bağlı olarak tahsis etmelerini ve kullanmalarını sağlayan; performans ölçümü yaparak amaçların sağlanıp sağlanmadığı hedeflerin tutturulup tutturulmadığını değerlendiren ve sonuçları raporlayan bir bütçeleme sistemidir.

Türkiye’de PEBS’e Geçişe İlişkin Çalışmalar: Maliye Bakanlığı tarafından, 2001 yılında “Sürekli Kalite Geliştirme ve Kamu Bütçeleme Sisteminin Yeniden Yapılandırılması Projesi” çerçevesinde, altı kurumda çeşitli faaliyet ve projeler pilot olarak seçilerek PEBS çalışmaları yapılmıştır. Kamu Harcama Reformu kapsamında hazırlanan 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu 2003 yılında kabul edilerek yürürlüğe girmiştir.

Türkiye’de PEBS’in Ana Unsurları: Stratejik plan, performans programı ve faaliyet planı şeklinde üç unsurdan oluşur. Stratejik plan; hükümet önceliklerini ve ilgili kuruluşların stratejik amaç ve hedeflerini ortaya koyan, bu amaç ve hedeflere ulaşılmasına imkân veren yöntemleri belirleyen beş yıllık bir süreçtir. Performans programı; ilgili mali yılda kamu kurumlarının stratejik planları doğrultusunda yürüteceği faaliyetleri, bu faaliyetler için gerekli olan kaynakları, performans hedef ve göstergelerini gösteren ve kamu kurumlarının bütçelerinin ve idare faaliyet raporlarının hazırlanmasına temel oluşturan programdır. Faaliyet raporu, kamu kurumları tarafından stratejik plan ve performans programı kapsamında yürütülen faaliyetlerin sonuçlarını, belirlenen hedeflerin başarı derecesini yıllık bütçe uygulama sonuçları bağlamında gösteren idari raporlardır.