Kamu Harcamalarının Sınıflandırılması ve Etkileri
Kamu harcamalarının sürekli yükselmesi, ekonomik ve sosyal hay at üzerindeki etkilerinin ölçülmesi, genel ekonomi ve makroekonomi k değişkenler üzerindeki etkilerinin belirlenmesi bu harcamaların farklı ölçülere göre sınıflandırılmasını gerektirmektedir. Kamu harcamalarının etkinliğini tam olarak ortaya koymak ve kamu hizmetleri arasında bir denge kurmak amacıyla bu harcamalar; cari, yatırım ve transfer harcamaları olmak üzere ekonomik; Cumhurbaşkanlığı, TBMM ve merkezî yönetimi oluş turan diğer üst kuruluşların harcamalarını içeren idari ya da kurumsal olarak sınıflandırılmaktadır. Bu şekilde bir sınıflandırma yapılırken kamu harcamasını yapan idari birim esas alınmaktadır. Yine bu harcamalar sınıflandırılırken hizmeti yapan birim değil, kamu hizmetlerinin maliyetini ölçmek amacıyla eğitim, sağlık, altyapı ve ulaştırma gibi işlev sel ya da fonksiyonel vb. şekilde sınıflandırmaya gidildiği görülmektedir . Başka bir sınıflandırmaya göre ise kamu harcamaları, idari ve bilimsel ol arak sınıflandırılmaktadır. Kamu harcamaları ile ilgili her bir sınıflandırma türünün kendi içerisinde farklı avantajlara sahip olduklarını belirtelim.
İdari Sınıflandırma: İdari sınıflandırmada kamu harcamaları, kamu idaresi içerisinde yer alan kurumların yapısına göre organik sınıflandırma ve yapılan harcamanın işlevselliğine göre fonksiyonel sınıflandırma olmak üzere iki başlık altında incelenmektedir.
Fonksiyonel Sınıflandırma: Kamu harcamalarının sınıflandırılmasında kullanılan diğer bir yöntem bu harcamaların fonksiyonlarına gör e sınıflandırılmasıdır. Fonksiyonel sınıflandırmada kamu hizmetlerinin hangi birim tarafından yapıldığının öne mi olmayıp farklı kamu yönetim birimlerinin gerçekleştirdikleri benzer faaliyetler dolayısıyla harcamalar sınıflandırılmaktadır. Fonksiyon el sınıflandırmanın amacı yönetici birimler aracılığı ile gerçekleştirilen hizmetlerin maliyetinin belirlenmesidir. Oysa organik sınıflandırmada amaç, yönetici birimlerin her birinin yaptığı harcamaların miktarını belirlemektir. Örneğin eğitim ve öğretim faaliyetleri sadece Milli Eğitim Bakanlığı tarafından değil, başka bakanlıklarca da yürütülmektedir. Örneğin Askerî Liseler ve Sağlık Meslek Liseleri, Milli Eğitim Bakanlığına bağlı olmasalar bile , eğitim faaliyetleri yürütürler. Fonksiyonel sınıflandırmada eğitimi yapan yönetim birimlerinin farklılığı dikkate alınmaksızın eğitim vb. faaliyetlere göre giderler ayrılmaktadır. Yani organik sınıflandırmada sadece Milli Eğit im Bakanlığının bütçesi dikkate alınırken, fonksiyonel sınıflamada hangi idari birim tarafından yerine getirilirse getirilsin eğitimle ile ilgili olan bütün harcamalar aynı yerde toplanmakta ve eğitim faaliyetinin maliyeti hesaplanmaktadır.
Bilimsel Sınıflandırma: Devlet, toplumsal ihtiyaçları karşılayabilmek ve üstlendiği diğer görevleri yerin e getirebilmek için çeşitli mal ve hizmetler satın almak zorundadır. Bu mal ve hizmetlerin karşılığı olarak da kamu harcaması yapmaktadır. Homojen olmayan kamu harcamalarının tür ve etkileri itibariyle aralarında çeşitli farklılıklar olduğundan bilimsel sınıflandırma ile türleri ve etkileri aynı veya birbirine çok benzer olan harcamalar aynı grupta toplanır.
Reel Harcamalar ve Transfer Harcamaları Sınıflandırması: Reel harcamalar, devletin mal ve hizmet alımına yönelik yaptığı harcamalardır. Bu harcamalara tüketim harcamaları da denir. Herhangi bir kamu harcamasının reel harcama sayılabilmesi için karşılığında bir üretim faktörü nün satın alınması gerekir. Devlet, bir kamu hizmetini yerine getirirken dolaysız ya da dolaylı bir biçimde üretim faktörlerine sahip olur.
Harcamaların Sağladıkları Faydalar İtibarıyla Sınıflandırılması: Bu tür bir sınıflandırma devletin yapmış olduğu harcamaların sağladıkları faydaların genişliğini dikkate alarak yapılmaktadır.
Üretken ve Üretken Olmayan Harcamalar Sınıflandırması: Kamu harcamalarını üretken olup olmadığına göre sınıflandırmada net kriterler ortaya konulamamıştır. Gerçekten de hangi harcamalar üretken, hangisinin üretken olmadığını belirlemek çok kolay bir işlem değildir. Çünkü bazı kamu harcamaları üretken değilmiş gibi görünmesine karşın üretken et kiler ortaya çıkarabilir. Örneğin işsizliği düşürmeye yönelik olarak sosyal politikalarla ilgili yapılan harcamalar kısa dönemde üretken olmasalar bile her bireyin iş bulması ve sosyal güvenlik hizmetlerinden yararlanmış olması uzun vadede toplum için pozitif dışsallık oluşturabilir.
Cari Harcamalar ve Yatırım Harcamaları Sınıflandırması: Kamu harcamalarının cari ve yatırım şeklindeki sınıflandırması çoğu ülkenin bütçe sınıflandırmasında görülen bir uygulamadır. Cari harcamalara devletin tüketim harcamaları da denir.
Kamu Harcamalarının Etkileri
Devletin temel görevlerini yerin e getirirken yapılan kamu harcamaları makroekonomik değişkenler üzerinde önemli etkiler ortaya çıkarır. Kamu harcamalarının bu özelliği nedeniyle hükûmetler tarafından bir politik a aracı olarak kullanıldığı gözlemlenmiştir. Kamu harcamaları yoluyla ulaşılmak istenen ekonomik amaçlar aşağıda sıralanmaktadır:
- Tam istihdama ulaşmak,
- Gelir dağılımında adaleti sağlamak,
- Fiyat istikrarının sağlanması,
- İşsizliğin azaltılması.
Kamu Harcama Türü Olarak Vergi Harcamaları: Devlet, doğrudan harcama yapmak yerine vergi sistemi yoluyla belirli ekonomik ve sosyal amaçları gerçekleştirmek için belirlenen bir sektöre, meslek veya mükellef gruplarına ya da faaliyete destek olmak amacıyla kanunların verdiği yetki çerçevesinde sınırları belirlenmiş vergisel ayrıcalıklar tanıyabilir. Bu ayrıcalıkların en önemlisi devletin alacağı olan vergiden vazgeçmesidir.