Uluslararası Ticaret İşlemlerinde Vergi Uygulamaları

Gümrük tarifesi kavramı ile ifade edilen çeşitli mallara uygulanacak vergi oranlarını gösteren listedir. Gümrük vergileri ulusal egemenlikle ilgilidir ve her ülke kendi siyasi, ekonomik veya sosyal çıkarı doğrultusunda bu vergileri uygular. Gümrük tarifelerinin uygulama esasları parlamento veya hükümet tarafından düzenlenir. Ülkeler bazen kendi aralarında yaptıkları anlaşmalara dayalı olarak gümrük tariflerini düşürebilirler. Düşük oranlı tarifeler tercihli tarife olarak da adlandırılır.

Gümrük Tarifelerinin konulmasında en temel amaçlar hazineye gelir sağlamak ve yerli üretimi dış rekabetten korumaktır. Gümrük tarifeleri spesifik, ad valorem ya da karma olarak alınabilmektedir. Spesifik vergilerde ürünün adet sayısı veya ağırlığı üzerinden ortalama bir vergi alınır, ad valorem vergilerde ise ürün değeri hesaplandıktan sonra belli bir oran olarak veri tahsilatı yapılır. Karma verilerde ise hem spesifik hem de ad valorem uygulama birlikte yapılmaktadır. Gümrük vergilerinin uygulanmasında bir diğer önemli nokta CIF ve FOB fiyat uygulamalarıdır. CIF fiyat uygulaması cost, insurance ve freght, yani malın maliyeti, sigorta bedeli ve navlun giderini de içeren sözleşmelerdir. FOB fiyat uygulaması ise free on board yani güvertede teslim şeklindedir. Genellikle ihracatta FOB fiyat uygulaması ve ithalatta ise CIF fiyat uygulaması kullanılmaktadır. CIF fiyat uygulması ile gelen mallarda sigorta poliçesi veya navlun faturası ibraz edilmemesi durumunda, FOB fiyatın üzerine sigorta için mal kıymetinin %3'ü ve navlun için de %10'u kadar bedel eklenir.

Gümrük tarifeleri genellikle dış piyasa ile rekabet edemeyen endüstrileri korumak ya da hazineye gelir etmek amacıyla konulur. Bu kapsamda çeşitli ekonomik etkiler ortaya çıkar. Bir gümrük tarifesi uygulamasında ortaya çıkan temel sonuçlar; üretim, tüketim, bölüşüm ve gelir dağılımı etkileridir.

Üreticilerin üretim süreci içerisinde üretimlerini devam ettirmeleri için gerekli kazancın üstündeki miktar üretici rantı olarak adlandırılır. Arz doğrusunun üstünde, fiyat doğrusunun altında kalan alandır. Tüketicilerin bir malı satın almak için ödemeye razı oldukları en yüksek fiyat ile ödedikleri fiyat arasındaki fark ise tüketici rantını oluşturur. Geometrik olarak tüketici rantı malın talep eğrisinin altında ve piyasa fiyatı doğrusunun üzerinde kalan alana eşittir.

Gümrük tarifelerindeki artış talebin yabancı mallardan yerli mallara kaymasını sağlar. Bu ise ulusal gelir ve istihdam artışını teşvik eder. Gümrük vergileri artınca ithalat azalır, döviz giderleri daralır ve dış ticaret dengesinde iyileştirici etkiler meydana getirir. Koyulan gümrük tarifesi sonucu yurtdışı satıcılar mallarının fiyatlarını düşürür bu ise ihraç mallarının fiyatlarının ithal mallarına göre fiyatlarını iyileştirir, yani dış ticaret hadleri ülke lehine değişir. Gümrük vergileri ile ülkede gelir dağılımı belli sınıflar lehine değiştirilebilir. Yabancı ülkelerden gelen dampingli ve sübvansiyonlu mallar karşısında koruma sağlar.

Gümrüklerdeki vergilerin temelini ihracat ve ithalat işlemleri oluşturmaktadır. Bu işlemler gelir sağlayıcı nitelikte işlemler olduğundan çeşitli şekillerde vergilendirilmektedir. Bu kapsamda alınan vergilerin başlıcaları; Gümrük Vergisi, Katma Değer Vergisi, Özel Tüketim Vergisi, Damga Vergisi, Kaynak Kullanım Destekleme Fonu, Antidamping Vergisi, Bandrol Ücreti, Toplu Konut Fonudur.

Yurt dışına çıkarılacak olan tüm ihraç malları yetkili gümrük idaresine beyanname ile bildirilmelidir. Gümrük beyanı verilmesinde; yazılı beyan, sözlü beyan, bilgisayar veri işleme tekniği ile beyan ve eşya sahibi tarafından eşyayı gümrük rejimine tabi tutma isteğini belirttiği herhangi şekilde başvuru yapabilir.

Gümrüklenmiş değer kavramı Uluslararası Kıymet Sözleşmesine göre belirlenen ithal eşyanın CIF kıymeti ile gümrük vergilerinin toplamını (CIF: mal bedeli, navlun, sigorta), ihraç eşyası için ise FOB (sadece mal bedeli) değeri ve gümrük vergileri toplamıdır. Gümrük yükümlülüğünün başladığı tarihte yürürlükte olan gümrük tarifesine göre vergiler hesaplanır. Eşyanın gümrük vergisinde değerin Türk Lirası olarak beyan edilmesi gereklidir. Fatura veya diğer belgelerde yazılı yabancı parasal değerler, gümrük yükümlülüğünün başladığı tarihte geçerli olan T.C. Merkez Bankası döviz satış kuru üzerinden Türk Lirasına çevrilir.