Temel Kavramlar

İstatistik kelimesinin kökeni Almanca olup “devlet” anlamına gelmektedir. İstatistik kelimesi günlük hayatta farklı anlamlarda kullanılmaktadır.

İstatistik; herhangi bir konuyla ilgili verilerin toplanması, düzenlenmesi, özetlenmesi, sunulması, uygun yöntemlerle analizi ve bu analizlerle elde edilen sonuçların yorumlanması ve bir karara bağlanması ile ilgilenir. İstatistik, deskriptif (tasviri) ve indaktif (tahlili) istatistik olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Tasviri istatistik olarak da adlandırılan deskriptif istatistik, herhangi bir konuyla ilgili verilerin toplanması, düzenlenmesi, özetlenmesi ve söz konusu verilerin tablo ve grafikler hâlinde gösterilmesi ile ilgilenir. Frekans dağılımları, merkezî eğilim ölçüleri (aritmetik ortalama, mod, medyan, .…), dağılma ölçüleri (standart sapma, varyans, değişim aralığı...), çarpıklık ve basıklık ölçüleri gibi konular verilerin özetlenmesi ve tasviri ile ilgili olduğundan, deskriptif istatistiğin konularını teşkil etmektedir.

İndaktif istatistik, ilgilenilen konuyla ilgili tüm veriler arasından seçilen alt veriler kullanılarak analizlerin yapılması ve bu analizler ile elde edilen sonuçlar kullanılarak tüm birimler hakkında yorum yapılması ve bir karara bağlanması ile ilgilenir. Bu tanımdan yola çıkarak indaktif istatistik, tahlili istatistik olarak da adlandırılmaktadır. Örnekleme teorisi, hipotez testleri, regresyon ve korelasyon analizleri gibi konular ise indaktif istatistiğin konularını teşkil etmektedir.

Olaylar “tipik olay” ve “kollektif olay” şeklinde ikiye ayrılabilir. Birbirinin tam benzeri olan olaylara “tipik olay” adı verilmektedir. Birbirine benzemeyen, bazı ortak yönleri olmakla birlikte genelde aralarında önemli farklılıklar da bulunan olaylara ise “kollektif (toplu) olay” denir.

Veri incelenen birimlerin çeşitli özelliklerine ait sembolik değerlerdir. Semboller yerine çoğunlukla rakamlar kullanılır. Bilgi ise birimlerden elde edilen verilerin işlenerek anlamlı hale getirilmiş halidir.

Birim, hakkında ölçüm yaparak bilgi elde ettiğimiz kişi yada eşya biçimindeki nesnelerdir. Bir başka ifade ile birim, istatistiki bilgilerin toplandığı insan, bitki, hayvan, eşya, öğrenci, seçmen, masa, ağaç vb. yapıların her biridir.

Bir gözlem biriminden diğerine farklılık gösteren nesne özelliklerine değişken denir. Başka bir tanımla, farklı birimler için farklı değerler alabilen ve incelenen tüm özelliklere değişken adı verilir. Değişken; bir şahsın, grubun veya çevrenin bir durumundan diğerine değişebilen veya bir farklılık gösterebilen herhangi bir özelliğidir. Cinsiyet, ağırlık, meslek, boy, gelir, not vb. örnekler değişken olarak adlandırılır.

Bir istatistiki araştırmada, araştırmaya konu olan bütün birimlere anakütle denir. Sınırlı anakütle, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi'nin birinci sınıfında okuyan öğrencilerinin sınav notları ilgili araştırma örneğinde olduğu gibi bu öğrencilerin sayısı tespit edilebildiği anakütleleri ifade etmektedir. Kısacası araştırma konusu ile ilgili birimlerin çerçevesi çizilebiliyorsa bu anakütle sınırlı anakütledir. Sınırsız anakütle kavramı ise, Karadeniz’deki hamsiler ile ilgili yapılan araştırma örneğindeki gibi hamsilerin tamamının sayısı tespit edilemediği durumlarda karşımıza çıkmaktadır. Araştırma konusu ile ilgili birimlerin çerçevesi çizilemediği durumlar sınırsız anakütleyi ifade etmektedir.

Anakütle hacmi, anakütleyi oluşturan birimler topluluğudur ve genellikle N ile gösterilir. Örnek hacmi ise örneğe seçilen birim sayısıdır ve n ile gösterilir

Anakütledeki bütün birimler kullanılarak hesaplanan ölçülere parametre adı verilir. Anakütleyi temsil etme gücüne sahip bir örnekteki verilerden hesaplanan ölçülere istatistik adı verilir.