Abbâsîler IV. (Sembolik Halifeler ve Abbasi Devleti’nin Yıkılışı 936 -1258)
Abbâsîlerde Emîrü’l -ümerâlar Dönemi (936 -945)
Abbasilerde merkezî idareyi kuvvetlendirme ve hilafetin kontrolünü bütün vilayetlerde yeniden kazanma adına oluşturulan emîrü’l -ümerâlık müessesesi 936 yılında Halife Râzî -Billâh tarafından kuruldu. emîrü’l -ümerâlar geniş yetkilere sahip olup adı hutbe ve sikkelerde halifenin isminden sonra geçmekteydi. Halifeye danışmadan bile kararlar alma yetkisine sahip olan emîrü’l -ümerâ devlet protokolünde halifeden sonra gelirdi.
Râzî -Billâh Dönemi 934 -940
Ebü’l -Abbas Ahmed, Râzî -Billâh lakabıyla 24 Nisan 934 tarihinde halife ilan edildi. Görev süresince yaptığı en önemli faaliyetlerden biri hilafet merkezinin yakın korumaları olan Sâciyye ve Hucariyye birliklerini kaldırıp askerî anlamda da kontrolü sağlamak oldu. Râzî -Billâh 18 Aralık 940’ta vefat etti.
Müttakī -Lillâh Dönemi 940 -944
Müttakī -Lillâh, kardeşi Halife Râzî -Billâh’ın vefatının ardından 23 Aralık 940 tarihinde halife ilan edildi. Müttakī -Lillâh çıkan karışıklar sonrası kendisine sunulan teklifleri kabul etmeyince gözlerine mil çekilmek suretiyle hilafetten hal‘edildi.
Müstekfî -Billâh Dönemi (944 -946)
Müstekfî -Billâh 25 Eylül 944 tarihinde halife ilan edildi. Müstekfî -Billâh ’ın halifeliğinin ilk yılında meydana gelen karışıklıklar sebebiyle Bağdat’ta ekonomik sıkıntı baş gösterdi ve halk şehri terk etmeye başladı. Aralık 945’te Büveyhî hükümdarı Ahmed, Bağdat’a girdi . Bundan sonraki dönemde Bağdat’ta ve hilafette Büveyhîlerin hâkimiyeti başladı.
Abbâsîlerde Büveyhî Hâkimiyeti (945 -1055)
Mutî -Lillâh Dönemi (946 -974)
Büveyhî emîri Muizzüddevle, Mutî -Lillâh lakabıyla Fazl b. Cafer’i 29 Ocak 946 tarihinde halife ilan etti. Ancak döneminin sonlarına doğru kendisine karşı düzenlenen bir darbe sonrası Sebük Tegin’in isteğine uyarak hilafeti Sebük Tegin’in kızıyla evlenen ve Tâi -Lillâh lakabını alan oğlu Ebu Bekir Abdülkerim’e bıraktı.
Tâi-Lillâh Dönemi (974 -991)
Mutî -Lillâh oğlu lehinde hilafetten çekildi ve 5 Ağustos 974’te Ebû Bekir Abdülkerim, Tâi -Lillâh lakabıyla halife ilan edildi. Halife Tâi -Lillâh 22 Kasım 991 tarihinde hilafet makamından ayrıldı ve yerine Ebü’l -Abbas Ahmed, Kādir -Billâh lakabıyla halife ilan edildi.
Kādir -Billâh Dönemi (991 -1031)
22 Kasım 991’de halife ilan edildi. İktidarı boyunca Büveyhîlerin hâkimiyeti altında hüküm süren Kādir -Billâh, hastalığı sırasında oğlu Ebu Cafer’i Kāim - Biemrillâh lakabıyla veliaht ilan edip adına hutbe okuttu. Kādir -Billâh 29 Kasım 1031 tarihinde vefat etti.
Abbâsîlerde Selçuklu Hâkimiyeti (1055 -1152)
Kāim -Biemrillâh Dönemi (1031 -1075)
Kāim -Biemrillâh ve babasının ölümü üzerine 1 Aralık 1031 tarihinde hilafet makamına geçti. Ekim 1074’te hastalanan Kāim -Biemrillâh 12 Nisan 1075'te vefat etti. Yerine Muktedî -Biemrillâh lakabıyla torunu Ebü’l -Kasım Abdullah geçti.
Muktedî -Biemrillâh Dönemi (1075 -1094)
Muktedî -Biemrillâh, halifelik makamına oturduktan sonra ilk iş olarak Selçuklu sultanı Melikşah’la iyi ilişkiler kurmak oldu. Muktedî -Biemrillâh bu arzusunu bir nebze gerçekleştirmiş olsa da 4 Şubat 1094 tarihinde beklenmedik bir anda öldü.
Müstazhir -Billâh Dönemi (1094 -1118)
Babasının ölümü üzerine Ebü’l -Abbas Ahmed, Müstazhir -Billâh lakabıyla halife ilan edildi. 6 Ağustos 1118’de Bağdat’ta vefat eden Müstazhir -Billâh, yumuşak huylu, güzel ahlaklı, hayırsever, halka iyi davranılmasını isteyen, ulemayı koruyan, fesahat ve belagat sahibi bir halife idi.
Müsterşid Billâh Dönemi (1118 -1135)
6 Ağustos 1118 tarihinde halife ilan edilen Halife Müsterşid -Billâh bir grup Bâtınî tarafından düzenlenen suikast neticesinde Meraga şehri yakınlarında 29 Ağustos 1135 tarihinde öldürüldü .
Râşid -Billâh Dönemi (1135 -1136)
Râşid -Billâh hilafet makamına 8 Eylül 1135 geçti. Halife, İsfahan’da yatağında, Bâtınî oldukları anlaşılan hizmetkârları tarafından 6 Haziran 1138 tarihinde öldürüldü .
Muktefî -Liemrillâh Dönemi (1136 -1160)
Sultan Mesud, Râşid -Billâh ’tan sonra Halife Müstazhir -Billâh’ın oğlu Ebû Abdullah Muhammed’i Muktefî -Liemrillâh lakabıyla halife ettirdi. Büveyhî istilasından sonra Irak’ta tek başına hâkimiyet kuran yegâne Abbâsî halifesi olan Muktefî -Liemrillâh 12 Mart 1160 tarihinde vefat etti.
Bağımsızlıktan Yıkılışına Abbâsîler (1152 -1258)
Müstencid -Billâh Dönemi (1160 -1170)
Müstencid -Billâh, babası Muktefî -Liemrillâh’ın ölümünün ardından halife ilan edildi. Halife Müstencid 20 Aralık 1170’te Bağdat’ta vefat etti. Babasının siyasi emellerini devam ettirmiş, onun Irak’tan çıkardığı Irak Selçuklularının Batı İran’daki topraklarına da göz dikmişti.
üstazî -Biemrillâh Dönemi (1170 -1180)
Müstazî Biemrillâh, babası Müstencid -Billâh’ın ölümünden sonra halife ilan edildi ve 28 veya 30 Mart 1180'de vefat etti.
Nâsır -Lidînillâh Dönemi (1180 -1225)
Nâsır -Lidînillâh 30 Mart 1180 tarihinde hilafet makamına geçti. Kırk beş yıl hilafet makamında kalarak en uzun süre halifelik yapan Abbâsî halifesi unvanını alan Nâsır -Lidînillâh 5 Ekim 1225’te vefat etti.
Zâhir -Biemrillâh Dönemi (1225 -1226)
Ebû Nasr Muhammed, babası Halife Nâsır -Lidînillâh’ın ölümü üzerine Zâhir - Biemrillâh lakabıyla 6 Ekim 1225 tarihinde hilafet makamına geçti. Halkına karşı adalet ve merhametle muamele eden ve mütevazı bir hayat süren Zâhir - Biemrillâh dokuz ay on dört günlük halifeliğin ardından 11 Temmuz 1226 tarihinde vefat etti .
Müstansır -Billâh Dönemi (1226 -1242)
Babası Zâhir -Biemrillâh’ın ölümü üzerine büyük oğlu ve veliahdı olarak Müstansır -Billâh lakabıyla 10 Temmuz 1226'da halife ilan edildi . Halife Müstansır 5 Aralık 1242 tarihinde öldü ve yerine oğlu Müstasım -Billâh geçti.
Müstasım -Billâh Dönemi
Müstasım -Billâh, babasının ölümü üzerine 5 Aralık 1242’de halife ilan edildi. Bu dönemde doğudaki İslam topraklarının büyük bir kısmı ya Moğollarca işgal edilmiş veya onların hâkimiyetini tanımak zorunda kalmıştı. 22 Ocak 1258’de Hülagü’nün önderliğindeki Moğol orduları tarafında Bağdat kuşatılınca Halife Müstasım 10 Şubat 1258 tarihinde üç oğluyla beraber teslim oldu. Halife Müstasım işkenceyle hazinesinin yeri söyletildikten sonra 27 Ocak 1258 tarihinde Moğollar tarafından öldürüldü.