İlk Dönem Abbasî Asrı 749 -833

Ebu’l-Abbâs es-Seffah (749 -754)

Halifeliğe Geçişi: Kardeşi ve Abbasî ihtilâlinin lideri İbrahim b. Muhammed’in vasiyeti üzerine kendisine biat edildi.

İlk İcraatları: Vezir Ebû Seleme el -Hallâl’ı kendisi ile ters düştüğü için Ebû Müslim el -Horasânî’ye öldürtmüştür. Kendi yakınlarını valiliklere getirmiştir.

Zap Suyu Savaşı (750): Emevî lerin son halifesi Mervân b. Muhammed ile mücadele için Abdullah b. Ali görevlendirilmiştir. Zap Suyu kenarındaki savaşta Mervân yenilerek kaçmış, Mısır’da yakalanarak öldürülmüştür.

İbn Hubeyre’nin Öldürülmesi: Abbasîlerle mücadeleye devam eden Emevîlerin Irak genel Valisi İbn Hubeyre, 750 yılında öldürülmüştür.

Emevîleri Ortadan Kaldırma Süreci: Emevî mensup ve taraftarlarına takibat ve cezalandırma süreci başlatılmış, katliamlar yapılmıştır.

Abbasî Yönetimine İlk İsyanlar: Abbasî lerin Emevî ailesine ve taraftarlarına uyguladığı baskı, şiddet ve gerçekleştirdiği katliamlar nedeniyle çok sayıda isyan yaşanmıştır.

Malatya’nın Bizans Tarafından Kuşatılması: Konstantin, 751 yılında Malatya’ya saldırmış, iç isyanlarla uğraşan Abbasî Devleti, Bizans’a karşı koyamamış, 754 yılında bir ordu hazırlayabilmiştir.

Talas Savaşı (751): Çin’in, nüfuzunu Türkistan’a yayma isteğine karşı koyamayan Türkler Abbasîlerden yardım istemişlerdir. İki taraf arasındaki savaşı Abbasîler kazanmıştır.

Sicilya Seferi: Abdullah b. Habîb komutasında 752 -753 yıllarında düzenlenen Sicilya Seferi, Müslümanların lehine sonuçlanmıştır.

Ebû Cafer el-Mansûr (754 -775)

Abdullah b. Ali İsyanı (754): Abdullah b. Ali, yeğeni Mansûr’un halifeliğini tanımadı. İsyanın bastırılmasında Ebû Müslim görevlendirildi. İki tarafın savaşında Ebû Müslim galip geldi.

Muhammed en -Nefsüzzekiyye İsyanı (762): Muhammed en -Nefsüzzekiyye, Abbasî iktidarını tanımadığı gibi Mehdî olduğunu iddia ederek halktan biat almaya ve etki alanını genişletmeye başladı. Veliaht İsa b. Musa, asilerle mücadelede görevlendirildi. Nefsüzzekiyye bu mücadelede öldürüldü.

Ebû Müslim el -Horasânî’nin Öldürülmesi: Abbasî ailesine iktidarı kazandıran Ebû Müslim, halk arasındaki itibarını artırınca Halife Mansûr tarafından öldürtülmüştür.

Veliaht Değişikliği: Mansûr, veliaht İsa b. Musa’nın çekilmesini sağlayarak oğlu Mehdî’yi veliaht ilan etmiştir.

Bağdat’ın Kuruluşu: Ebû Cafer, başkent değişikliği yapmak istemiştir. 762 - 766 yılları arasında Bağdat’ı inşa ettirmiştir.

Dış İlişkiler: Bu dönem isyanlarla geçtiği için herhangi bir fetihte bulunulmamıştır. Endülüs Emevî Devleti kurulmuş ve Mansûr bu devletle mücadele edememiştir.

Muhammed el-Mehdî(775 -785)

Islahatları: Babasından güçlü bir hazine alan Mehdî, ekonomik bir zorluk yaşamadan ülkeyi yönetmiştir. Adalet ve ekonomi başta olmak üzere çeşitli alanlarda yenilikler yapmıştır.

Alioğulları ile İlişkiler: Mehdî, Alioğullarına uygulanan baskıyı kaldırmış, hapiste olanları çıkartmış, el konulan mallarını iade etmiştir.

Veliaht Değişikliği: Mehdî, İsa b. Musa’yı feragat ettirerek oğulları Musa ve Harun’u sırasıyla veliaht ilan etmiştir.

Zındıklarla Mücadele: Mehdî, yoğun bir mücadele içerisine girdiği zındıkların takibatı için Divânu’z -Zenâdıka’yı kurdu. Zındıklar sıkı bir şekilde takip edilerek cezalandırıldı.

Dış İlişkiler: 782 yılına kadar Bizans üzerine her yıl yaz seferi düzenlenmiş hatta Kadıköy’e kadar ilerlenmiştir.

Musa el-Hâdî (785 -786)

Fah Savaşı: Medine’de Alioğullarının isyanı üzerinde Mekke yakınlarındaki Fah mevkiinde onlarla savaşılmış ve mağlup edilmişlerdir.

Vefatı: Annesi Hayzuran tarafından zehirletilerek öldürülmüştür.

Harun er-Reşîd (786 -809)

Haricî İsyanları: Haricî ler, Horasan, Cezire ve Sistan bölgelerinde farklı tarihlerde isyan çıkarmışlardır.

Alioğullarının İsyanları: Alioğulllarından Yahya b. Abdullah, Deylem’de isyan etmiş ve mücadele sonunda teslim olmuştur. İdris b. Abdullah ise Mısır’da biat almış, Harun tarafından zehirletilerek öldürtülmüş ancak oğlu İdris, büyüyünce İdrisler Devleti’nin başına geçmiştir.

Râfi b. Leys İsyanı: Horasan’daki isyan oldukça genişlemiş ancak Halife’nin vefatı nedeniyle bastırılamamıştır.

Dış İlişkiler: Sınırları korumak için Avâsım denilen eyalet kurulmuş, yaz seferlerine devam edilmiş, Tarsus Bizans’tan geri alınarak imar edilmiş, 797’de ateşkes sağlanmıştır. İrminiye’deki olaylar sebebiyle Hazarlarla ilişkiler bozulmuş 799’da Hazarlar, Abbasî topraklarından geri çekilmişlerdir.

Bermekîler: Ebû’l -Abbâs’tan itibaren Abbasî Devleti’nin yönetiminde vezirlik gibi üst kademelerde bulunan Bermekîler, Harun Reşîd zamanında da büyük yararlılıklar göstermişler ancak kesin olarak bilinmeyen bir nedenden dolayı görevden alınarak idam ve hapis ile cezalandırılmışlardır.

İdari, İlmi ve Kültürel Faaliyetler: Reşîd döneminde Divânu’l -Arz, Esküdar Meclisi, Kâdılkudatlık gibi yeni kurumlar oluşturulmuş, mevcut olanlarda büyük yenilikler yapılmıştır.

Muhammed el -Emîn (809 -813)

Halifeliğe Geçişi: Ailenin en büyük oğlu olmamasına rağmen, annesinin Hâşimîlerden olması nedeniyle veliahtlıkta öne geçirilmiş ve babasının vefatıyla halife olmuştur.

Emîn -Me’mûn Mücadelesi: Emîn, halifeliğe geçtikten sonra abisi Me’mûn’u veliahtlıktan azletmek istemiş, Me’mûn’un bunu reddetmesi üzerine aralarında mücadele başlamıştır. Mücadeleyi Me’mûn kazanmıştır.

Me'mûn (813 -833)

Alioğullarının İsyanları: İbn Tabataba ile başlayan, onun ölümü üzerine Muhammed b. Muhammed ile devam eden isyanların arkasında Ebû Seraya vardır. Devleti oldukça meşgul etmiştir.

Arap İsyanları: Artan İran nüfuzuna tepki üzerine ortaya çıkmışlardır. 824’te sona erdirilmiştir.

Bâbek İsyanı: Dinî ve siyasî bu isyanlar, hareketin gizliliğinden dolayı devleti meşgul etmiş ve Me’mûn döneminde bitirilememiştir.

Zut İsyanları: Hint kökenli Zutların korsanlık ve haydutlukla birleştirdikleri isyanlar bastırılamamıştır.

Mısır İsyanları: Mısır Valisi Ubeydullah b. Seri’nin isyanı 822’de sona ermiştir.

Ali er -Rızâ’nın Veliaht Tayin Edilmesi: Me’mûn’un ilk kez Abbasoğulları dışından birini veliaht tayin etmesi ülkede karışıklıklara neden olmuş, veliahtın ölümü ile sonuçsuz kalmıştır.

Dış İlişkiler: Bizans topraklarında 830 -833 yılları arasındaki mücadelelerde Me’mûn başarılar kazanmış ancak Anadolu’ya Müslümanları yerleştirme isteği, vefatı nedeniyle yerine gelememiştir.

Mihne Süreci: Kur’ân’ın yaratılmış olduğunu kabul eden Me’mûn, bu fikrini kabul etmeyen alimleri takibata aldırmış ve büyük kısmını cezalandırmıştır.