Emeviler 2

Mervan b. Hakem Dönemi (64/684-65/685)

2/623/624 yılında Mekke’de dünyaya gelen Mervan b. Hakem, Hz Osman’ın amcası Hakem b. Ebü’l-Âs b. Ümeyye’nin oğludur. Mekke’nin fethinden sonra Müslümanlığı kabul etti. Mervan Hz. Osman tarafından devlet kâtipliği gibi önemli bir makama getirildi. Yaklaşık kırk gün süren Câbiye toplantılarından sonra Mervan’ın halifeliği kabul edildi (3 Zilkade 64/22 Haziran 684).

Mervan, Şam valisi Dahhâk komutasındaki Kaysîler üzerine harekete geçti. Dahhâk’ın da öldürüldüğü bu savaş sonunda Mervan kesin bir galibiyet elde etti ve devletin bekasını kurtardı. Bu olayın en önemli sonucu Kelb ve Kaysîler arasında kabileler arası çekişmeye neden olmasıdır. Daha sonra Halife, Abdullah b. Zübeyr’e tabi olan Mısır’a yürüdü. Emevî ordusu Medine yakınlarındaki Rebeze’de Abdullah b. Zübeyr kuvvetleri tarafından ağır bir yenilgiye uğratıldı. Diğer ordu ise Cezîre’ye ulaştığında Mervan’ın ölüm haberi geldi.

Tevvâbîn Hareketi ve Aynülverde Savaşı

Tevvâbîn Hareketi, Kerbelâ Olayı’nda Hz. Hüseyin'i yalnız bırakan Kûfelilerin başlattığı bir harekettir. Hz. Hüseyin’e kıyanları öldürmekle affedileceklerini düşünerek tövbe ettikleri için bu ismi almışlardır. Hareketin lideri Hz. Ali’nin yakınlarından olan Süleyman b. Surad’dı. Bu hareket Husayn b. Nümeyr komutasındaki Emevî ordusu tarafından isyancıların öldürülmesiyle bastırılmış oldu.

Mervan b. Hakemin Veliaht Tayini ve Vefatı

Mervan Câbiye görüşmelerinde alınan veliahtlık kararını uygulamak istemedi ve Hâlid b. Yezid ve Amr b. Saîd el-Eşdak’a baskı yaparak onları halifelikten feragate zorladı. Böylece sırasıyla oğulları Abdülmelik ve Abdülaziz’in veliahtlığını ilan etti. Bu tayinle Emevî ailesinde iktidar Süfyânîlerden Mervanilere geçmiş oldu. Mervan b. Hakem on aylık bir halifelik sürecinden sonra 64 yaşında 65/685 tarihinde Şam’da vefat etti.

Abdülmelik b. Mervan Dönemi (65/685-86/705)

Abdülmelik b. Mervan 26/647 yılında Medine’de dünyaya geldi. Medine Divan Reisliği görevi de yapan Abdülmelik şehrin dört fakihinden biri olarak anılırdı. Abdülmelik b. Mervan 65/685 tarihinde babasının ölümü üzerine halifelik makamına oturdu.

Abdülmelik ilk iş olarak ülke içindeki isyanlara yöneldi. Muhtar es-Sekâfî, Hz. Ali’nin oğlu Muhammed b. Hanifiyye’nin kendisini vezir tayin ettiğini söyleyerek davet başlattı. Muhtar’ın başlattığı davete gayr-ı Arapların (mevali) destek vermesi, onların İslâm tarihinde yönetime karşı gösterdikleri ilk tepki olması bakımından ayrıca önem taşımaktadır. Muhtar Kerbelâ Olayı’nın asıl suçlusu olan Ubeydullah b. Ziyâd üzerine ordu gönderdi ve 67/686 tarihinde Ubeydullah b. Ziyâd’ı Hâzir Nehri kıyısında ağır bir yenilgiye uğrattı. Abdullah b. Zübeyr kardeşi Mus’ab b. Zübeyr’i Muhtar üzerine gönderdi. Mus’ab, Kûfe’yi muhasara etti ve Muhtar’ı öldürmeyi başardı (67/687).

Halife Abdülmelik,Muhtar’ın öldürülmesinden sonra Abdullah b. Zübeyr üzerine harekete geçti. Karkîsiye’de ve Karkîsiye ve el-Cezîre bölgelerini kontrol altına aldı. Daha sonra Emevî ordusu Deyrülcâselik Savaşı’nda Mus’ab b. Zübeyr’i, yenilgiye uğrattı. Haccâc b. Yusuf kumandasındaki Emevî ordusu altı ay boyunca onu kuşattı ve sonunda Abdullah b. Zübeyr öldü (73/692).

Haccâc b. Yusuf, Ubeydullah b. Ebû Bekre’nin Afganistan bölgesindeki Türk hükümdarı Rutbîl tarafından yenilgiye uğratılmasından sonra buraya Abdurrahman b. Eş’as komutasında büyük bir ordu gönderdi. Abdurrahman, kış şartları yüzünden orduyu geri çekmek istedi ancak Haccâc kabul etmedi. Bunun üzerine Abdurrahman isyan etti. Haccâc bu isyana karşı Zâviye mevkiindeki çatışmaların sonuncusunda isyancıları yenilgiye uğrattı.

Fetihler

Fetih hareketleri Bizans, Kuzey Afrika ve Horasan bölgeleri olmak üzere üç cephede yürütülmüştür. Muhammed b. Mervan 73/692-3 tarihinde Sivas’ta Bizans’ı ağır bir yenilgiye uğrattı. Bizans ile Sımbat adında bir isyancı yüzünden bir süre anlaşma yapıldı. Müslümanlar 76/695 tarihinde Maraş’ı fethettiler. Bundan sonra Bizans 79/698-99 yılında Antakya’ya bir çıkarma yaptı. 81/700-701 yılında Abdullah b. Abdülmelik 76/686’da elden çıkan Erzurum’u yeniden fethetti. Bizans Abdurrahman’ın isyanını fırsat bilerek Samsata kadar ilerledi. Fakat isyan sonrasında bölgeye gelen Abdullah b. Abdülmelik, Dârendeyi 83/702 tarihinde fethetti. Ayrıca Masisa ertesi yıl Müslümanlar tarafından ele geçirildi.

Kuzey Afrika’da Bizans, Tunus sahillerine sahip olmuş, iç bölgeler ise Berberî reisi Kuseyle’nin hâkimiyetine girmişti. Züheyr b. Kays, Keyveran’ı ele geçirdi ve Berberîlerin lideri Kuseyle bu mücadelelerde öldü. Bizans Kartaca’ya asker çıkardı. Bizans ile yapılan savaşta Züheyr hayatını kaybetti (76/695-696). Halife, Kuzey Afrika’ya Hassân b. Nu‘mân el-Gassânî’yi gönderdi ve bu ordu Kartaca’yı ele geçirdi. Bu olaylar üzerine Bizans yeni bir donanma düzenleyerek 77/697 tarihinde Kartaca üzerine gönderdi. Hassân ise bu sırada Evrâs bölgesinde ortaya çıkan Kâhine adlı bir kadının isyanı ile uğraşmaktaydı. Şam’dan gelen kuvvetlerle Bizans’ı yenilgiye uğrattı. Hassân, daha sonra Kâhine üzerine yürüdü ve 83/702 tarihinde Berberileri Evâs bölgesinde yapılan savaşta yenilgiye uğratıldı.

Haccâc b. Yusuf, Horasan ve Sind bölgelerine 78/697 tarihinde Mühelleb b. Abû Sufre’yi görevlendirdi. Mühelleb burada 19 yıl Haricîlerle mücadele etti. Ayrıca Sind valiliği görevine getirilen Mücrâa, Kandâbîl’i fethetti. Bu fetihler Haccâc’ın yeğeni Muhammed b. Kâsım tarafından devam ettirildi.

Abdülmelik b. Mervan’ın Vefatı

Abdülmelik döneminde Kubbetü’s-sahre Camii yapıldı. Ayrıca ilk para bu dönemde bastırılırken Arapaça resmi dil oldu. Abdülmelik, Abdülaziz'in ölmesiyle oğulları Velid ve Süleyman’ı sırasıyla veliaht tayin etti. Yirmi yıl halifelik makamında hüküm süren Abdülmelik 60 yaşında Dımaşk’ta vefat etmiştir (14 Şevval 86 / 8 Ekim 705).