Türkiye’ de ve Dünyada İş Kazalarının Karşılaştırılması

Uluslararası Çalışma Örgütü (International Labour Organization, ILO), tarafından 2007 yılında yayımlanan rapora göre; dünyada saniyede üç işçinin iş kazası sonucunda yaralandığı, her üç dakikada ise; bir işçinin iş kazası ya da meslek hastalığı sonucunda hayatını kaybettiği bildirilmektedir. İstatistiklere bakıldığında, hem dünyada hem de ülkemizde sosyoekonomik açıdan iş kazaları önemli bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır.

İş Kazası İstatistikleri

İş sağlığı ve güvenliği istatistikleri, iş kazaları, işle ilgili sağlık sorunları ve risk faktörlerine maruz kalma hakkında veri sağlar. Bu istatistikler uluslararası ve ulusal istatistik büroları, sosyal güvenlik kurumları ve çalışma bakanlıkları tarafından geliştirilir.

İş Kazası İstatistikleri Veri Kaynakları

Ülkemizde iş kazası istatistikleri, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından sağlanmaktadır. Dünyada ise uluslararası düzeyde üye devletlerden alınan verileri organize eden ILO İşgücü İstatistikleri Veri Tabanı (ILOSTAT) ve Avrupa İş Kazaları İstatistikleri( European Statistics on Accidents at Work - ESAW) veri tabanlarından faydalanılmaktadır. Ayrıca ABD ve İngiltere’de ulusal istatistik bürolarından iş kazası istatistikleri yayımlanmaktadır.

Veri kaynaklarının yayımlamış olduğu istatistik raporları; verilerin çalışan kapsamının dar olduğunu ve ülkelere göre farklılaştığını ortaya koymaktadır (Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Komisyonu, 2004).

Bu bağlamda verilerin kapsamı için iki önemli boyut ortaya çıkmaktadır. Birincisi, verilerin bir ülkedeki tüm çalışanları, işverenleri ve serbest çalışan çalışanları kapsaması, ikincisi ise veri toplama sisteminin yaralanma olaylarıyla ilgili olarak sahip olduğu yakalamanın bütünlüğü, yani çalışan bir nüfusun %100'ünü kapsayan bir sistem olmasıdır (Feyer vd., 2001).

Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK)

Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), Türkiye’de iş kazaları ve meslek hastalıklarının resmî olarak kayıtlarını tutan kurumdur. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na (SSGSS) göre işçiler ve bağımsız çalışanların geçirdiği iş kazası veya meslek hastalıkları olayın olmasından, işveren tarafından öğrenilmesinden veya teşhis konulmasından sonraki 3 iş günü içinde SGK’ya bildirilmek zorundadır.

ILO İşgücü İstatistikleri Veri Tabanı (ILOSTAT)

ILO, yaklaşık yüz ülkeden iş kazalarına ilişkin yıllık istatistikleri toplayan ve bunları yayımlayan istatistik kurumudur. Bu veriler ILO’ya üye devletlerden, yeni ya da güncellenmiş sayıların alınmasıyla toplanmaktadır.

Avrupa İş Kazaları İstatistikleri( European Statistics on Accidents at Work - ESAW)- Eurostat Veri Tabanı

Avrupa'daki İş Kazaları İstatistikleri (ESAW) verileri yıllık olarak Eurostat'ın internet sitesinde toplanmakta ve yayımlanmaktadır. Mutlak kaza ve yüzdelik sayılara ek olarak insidans oranları ve standart insidans oranları Eurostat tarafından hesaplanmaktadır.

İş Kazası İstatistiklerinin Karşılaştırılması

İş kazaları sonucunda meydana gelen zarar, hem toplumsal hem de ekonomik boyutta karşımıza çıkmaktadır.

İyi çalışma koşullarına sahip güvenli bir iş yeri; çalışanların verimlerinin artmasına, üretime ve pazarda saygınlığa daha çok katkıda bulunmaktadır (Michaels vd., 1985). Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve WHO raporları, imalat sanayinde birçok çalışanın iş yerinde yaralanmaya maruz kaldığını ve maddi zararın ekonomik krizle sonuçlandığını belirtmektedir (ILO, 2010; WHO, 2010)

İş kazaları sonucunda oluşan maliyetler; direkt (doğrudan) ve indrekt(dolaylı) maliyetler olmak üzere iki ana grupta toplanmaktadır. Burada özellikle indirekt maliyetlerin hesaplanması zor olmaktadır.

Ülkeler arasındaki farklılıklardan dolayı sadece iş kazası sayısına bakarak karşılaştırma yapmak sağlıklı veri elde edilmemesine neden olmaktadır. Çünkü önemli olan iş kazası sayısı değil belli bir grup içinde geçirilen iş kazası oranıdır (Ceylan, 2011). Bu sebepten iş kazası karşılaştırmalarında farklı ölçütler kullanılmaktadır.

İş Kazası İstatistiklerine Göre Dünyadaki Durum

Günümüzde iş sağlığı ve güvenliği konusuna duyulan ilgi giderek artmaktadır. Ancak bu ilgi maalesef iş kazası sonucu ortaya çıkan zararların azaltılması konusunda yetersiz kalmaktadır. Günümüz dünyasında her saniye başına üç işçinin iş kazası sonucunda yaralandığı, her üç dakikada ise; bir işçinin iş kazası ya da meslek hastalığı sonucunda hayatını kaybettiği bildirilmektedir (ILO, 2007).

İş kazalarında dünyadaki durumu incelerken gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler incelenebilir. Gelişmiş ülkelerde çalışanların iş sağlığı ve güvenliği iyi seviyelerdeyken gelişmekte olan ülkelerde çalışanların sağlığı ve güvenliği ulusal öncelikler listesinde düşük seviyelerdedir(Perrow, 1984).

İstatistik verilere göre; gelişmekte olan ülkelerde, işle ilgili yaralanma riski, gelişmiş ülkelerdekinden 10 ila 20 kat daha yüksektir. Çünkü gelişmekte olan ülkeler; sosyal, ekonomik ve siyasi anlamda zorluklar yaşamakta ve iş gücü çoğunluğunu, ILO gibi kuruluşlarca belirlenen standartlara uygun olmayan küçük ve orta ölçekli iş yerlerinde kullanmaktadırlar.

İş Kazası İstatistiklerine Göre Türkiye’deki Durum

Her yıl bir önceki yılın verilerini yayımlayan SGK verilerine göre ülkemizde iş kazalarında maalesef artışlar yaşanmaktadır. 2012 -2016 yılları arasındaki iş kazalarının sayısına bakıldığında ülkemizde iş kazası sayısının arttığını görebiliyoruz. Bu durumda iş sağlığı ve güvenliğine yönelik uygulamaların gözden geçirilmesi gerektiğini söyleyebiliriz. 2012 yılında yürürlüğe giren 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun uygulanabilirliği gözden geçirilmelidir. Kanun'un yürürlüğe girdiği yıldan bugüne kadar iş kazalarında azalmanın yerine artışın olması düşündürücüdür.

SGK istatistiklerinin önceki yıllarında yayımlanan verilerine bakıldığında iş kazalarında bina inşaatı, inşaat, metal sanayi ve madenciliğin ön sıralarda olduğu görülmektedir. Çeşitli ülkelerle Türkiye’yi karşılaştırdığımızda hem kaza sayısı hem de kaza sonucu meydana gelen ölümlerin sayışı, iş güvenliğinde hâlâ geride olduğumuzu göstermektedir. İş kazası istatistikleri değerlendirilmeli ve özellikle iş kazası sıklık oranı fazla olan faaliyet alanlarına yönelik iyileştirmeler yapılmalıdır.