İş Kazalarında Kayıt ve Bildirimler

Mevzuatta öngörülen iş sağlığı ve güvenliği yükümlülükleri, iş kazalarının önlenmesini amaçlar. Tarafların İSG yükümlülüklerine aykırı davranışının iş kazası ile sonuçlanacağı açıktır. İş kazası nedeniyle gerçekleşen kayıplar, iş sağlığı ve güvenliğinin bireysel önemine, bu kazaların maliyetleri ise iş sağlığı ve güvenliğinin örgütsel önemine işaret eder.

İş kazalarının önlenmesine hizmet eden ve mevzuat ile öngörülen işveren yükümlülüklerinden biri de iş kazalarının kayıt ve bildirimidir. Bu ünitede öncelikle 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda yer alan iş kazası kavramının unsur ve şartları ile 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda yer bulan iş kazası kavramının tanım ve unsuru açıklanacaktır. Son olarak her iki Kanun’da da düzenlenmesi bakımından iş kazalarının kayıt ve bildirim üzerinde durulacaktır.

Ölümle sonuçlanan iş kazaları ve ülkelerin gelişmişlik düzeyleri arasında sıkı bir ilişki bulunduğunu yapılan çalışmalar göstermektedir. Hukuken kaza kavramı, geniş ve dar olmak üzere iki farklı anlam taşımaktadır . İş kazaları, dar anlamda kaza kavramı kapsamında yer almakta olup eşyaya ilişkin zararlar iş kazası olarak nitelendirilemez.

İş kazaları, Sosyal Güvenlik Kurumu istatistiklerinde zararın ağırlığına göre, kazanın türüne göre ve yaralanmanın türüne göre sınıflandırmıştır. İş kazası kavramı farklı disiplinler tarafından farklı yaklaşımlar doğrultusunda tanımlanmaktadır. İş kazası, bazı uluslararası örgütler tarafından daha genel bir biçimde tanımlanmıştır. Örneğin Dünya Sağlık Örgütüne (WHO) göre iş kazası; önceden planlanmamış, çoğunlukla yaralanmalara, makine araç ve gereçlerin zarara uğramasına ya da bir süre üretimin durmasına neden olan olaydır.

İş kazalarının gerçekleşmesine birçok etken neden olabilmektedir. Bu etkenler, kaynakları bakımından farklı başlıklar altında gruplandırılabilir.

İş sağlığı ve güvenliği alanının temel kavramlarından biri olan iş kazası, hukuki düzenlemelerde de yer almaktadır. Ülkemizde yakın zamana kadar 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile unsur ve şartları belirlenen bu kavram, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile tanımlanmıştır.

5510 sayılı Kanun’a göre iş kazasının unsurları; iş kazası sayılabilecek bir olayın gerçekleşmesi, kazaya uğrayan kişinin sigortalı olması, sigortalının zarara uğraması ve gerçekleşen olay ile ortaya çıkan zarar arasında nedensellik bağının bulunmasıdır.

6331 sayılı Kanun’un 3/1 (g) maddesinde yer alan tanıma göre iş kazası; iş yerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren ya da vücut bütünlüğünü ruhen veya bedenen engelli hâle getiren olaydır. İş sağlığı güvenliği hukuku bakımından iş kazası kavramının unsurları ise bir olayın meydana gelmesi, olayın iş yerinde veya işin yürütümü nedeniyle gerçekleşmesi (1. nedensellik bağı), olayın kazaya uğrayan kişiyi zarara uğratması ve olay ile zarar arasında nedensellik bağının (2. nedensellik bağı) bulunmasıdır.

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda iş kazalarının bildirimi düzenlenmiştir. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda ise iş kazalarının kayıt ve bildirimi ayrıca öngörülmüştür. 5510 sayılı Kanun'a göre iş kazası bildirimlerinin Sosyal Güvenlik Kurumuna iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesi ile doğrudan yapılması veya taahhütlü posta yolu ile yapılması zorunludur (5510 sayılı Kanun 13/3. m). 5510 sayılı Kanun’a göre iş kazası bildiriminde belirtilen hususların gerçeğe uymaması ya da bildirimde bulunulan olayın bu Kanun bakımından iş kazası sayılmaması hâli yaptırıma bağlanmıştır.

5510 sayılı Kanun’a göre iş kazası ve meslek hastalığı sigortası kapsamında yer almamakla birlikte bu Kanun bakımından 4/1 – c statüsünde sigortalı olanların maruz kaldığı vazife malullüğü, harp malullüğü ve görev malullüğünün de Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmesi gerekmektedir.

6331 sayılı Kanun’un 14/1 (a) maddesine göre işveren, gerçekleşen bütün iş kazalarının kaydını tutmalı, gerekli incelemeleri yaparak rapor düzenlemelidir. Ayrıca işveren sadece gerçekleşen iş kazalarını değil, aynı zamanda iş yerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı hâlde iş yeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan veya çalışan, iş yeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olan olayları da inceleyerek bunlar ile ilgili raporları düzenlemelidir (İSGK 14/1 (b) m). Bununla birlikte 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 14/2. maddesi gereğince işveren, iş kazalarını kazadan sonraki üç iş günü içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirmelidir. Sağlık hizmeti sunucuları da kendilerine intikal eden iş kazalarını, en geç on gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirmelidir (İSGK 14/4. m).

6331 sayılı Kanun’da sadece iş kazalarının bildirilmesi değil aynı zamanda kayıt tutma ve raporlama yükümlülüğünün işverence yerine getirilmemesi de yaptırıma bağlanmıştır.