İş Hukukunun Kapsamı

4857 sayılı İş Kanununun 4. maddesinde sayılan kişiler ve işyerleri hariç diğer işyerleri ve iş sözleşmesi ile çalışan kişiler İş Hukukunun kapsamına alınmıştır.

İş Kanununun amaç ve kapsamını düzenleyen 1. maddesinde, “Bu kanunun amacı, işverenler ile bir iş sözleşmesine dayanarak çalıştırılan işçilerin çalışma şartları ve çalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarını düzenlemektir. Bu kanun, 4. maddedeki istisnalar dışında kalan bütün işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine ve işçilerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır” denilmiştir. Dolayısıyla 4857 sayılı İş Kanunun 4. maddesinde sayılın işyerleri ve kişiler bu kanun kapsamında değillerdir.

Deniz ve hava taşıma işleri, kendine özgü çalışma özellikleri barındırdığından İş Kanunu kapsamı dışında tutulmuştur. Denizlerde, göllerde ve akarsularda Türk bayrağını taşıyan yüz ve daha yukarı grostonilatoluk gemilerde bir iş sözleşmesi ile çalışan gemi adamları ve bunların işverenleri hakkında Deniz İş Kanununun hükümleri uygulanacaktır (DİK m.1).

İş Kanunu, elliden az (elli dâhil) işçinin çalıştığı tarım ve orman işlerinde bu kanun hükümlerinin uygulanamayacağını belirtmiştir (İş K. m.4/b). Bununla birlikte bir tarım işletmesinde çalışanlarının toplam miktarı 51’i geçmesi halinde, bu işletme İş Kanunu kapsamında değerlendirilecektir.

Aile ekonomisi sınırları içinde kalan tarımla ilgili her çeşit yapı işleri İş Kanunu kapsamı dışındadır (İş K. m.4/1-c).

Dışarıdan biri katılmayarak, bir ailenin üyeleri ve hısımları arasında evlerde yapılan el sanatları işlerine bu kanun hükümleri uygulanmaz (İş K. m.4/d).

Ev hizmetlerinden sayılan bütün işler İş Kanunu kapsamı dışındadır (İş K. m.4/e).

İş Kanununun 4/1-f maddesine göre çıraklar, İş Kanununun kapsamı dışında kalmaktadır (İş K. m.4/f). Mesleki Eğitim Kanunu kapsamına giren çıraklara Mesleki Eğitim Kanunu, bu kanunun kapsamı dışında kalan çıraklara ise Türk Borçlar Kanununu hükümleri kıyasen uygulanır.

Sporcu olarak kabul edilen kişiler İş Kanununun kapsamı dışında kalmaktadır (İş K. m.4/1-g).

Rehabilite edilen kişilerin yapmış oldukları bu çalışmalar, iş sözleşmesine dayanmadığından dolayı bu kişiler, İş Kanunu kapsamında da değillerdir (İş K. m.4/1-h).

Esnaf ve küçük sanatkârlara ait işyerlerinde çalıştırılan kişi sayısının üçü geçmemesi durumunda bu işyeri İş Kanununun kapsamı dışındadır (İş K. m.4/ı).

Deniz İş Kanununun 1. maddesine göre denizlerde, göllerde ve akarsularda Türk bayrağını taşıyan yüz ve daha yukarı grostonilatoluk gemilerde bir iş sözleşmesi ile çalışan gemi adamları ve bunların işverenleri hakkında Deniz İş Kanununun hükümleri uygulanacaktır. Yine aynı işverene ait gemilerin grostonilatoları toplamı yüzden yukarı ise veyahut işverenin çalıştırdığı gemi adamı sayısı 5 veya daha fazla ise Deniz İş Kanunu hükümleri uygulanır( DİK m.1).

Basın İş Kanununun 1. maddesine göre, bu kanun hükümleri Türkiye’de yayınlanan gazetelerde, dergilerde, sürekli yayınlarda, haber ve fotoğraf ajanslarında, her türlü fikir ve sanat işlerinde çalışanlarla bunların işverenlerine uygulanır.

6356 sayılı Kanuna göre işçi sayılan kişiler, bu kanun kapsamına alınmıştır.