İş Sağlığı ve Güvenliği

İş sağlığı ve güvenliği kavramı, iş sağlığı ve iş güvenliği kavramlarının bir araya getirilmesiyle oluşturulmuştur. Kavram, öğretide dar ve geniş anlamlarıyla tanımlanmaktadır.

Dar anlamda iş sağlığı ve güvenliği; “işçinin sağlık ve güvenliğinin iş yerinde ve gördüğü iş nedeniyle ya da çalışma ortamı ve çevresinin koşulları nedeniyle ortaya çıkabilecek tehlikelere karşı korunması” olarak ifade edilmiştir.

Geniş anlamda iş sağlığı ve güvenliği sadece işçiyi korumayla sınırlı olmaksızın şu şekilde tanımlanmaktadır: "İşyerlerinde işin yürütümü nedeniyle ortaya çıkabilecek risk ve tehlikeleri öncelikle ortadan kaldırmayı bu mümkün değilse en aza indirmeyi amaçlayan, mesleki tehlike ve risklerin çalışanların, ziyaretçilerin müşterilerin veya sosyal çevrenin sağlığına zarar vermesine engel olmayı hedefleyen önleme ve koruma nitelikli sistemli çalışmalar bütünü"dür.

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu; kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve iş yerlerine, bu iş yerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine, çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır. Ancak “çalışan istihdam etmeksizin kendi nam ve hesabına mal ve hizmet üretimi yapan” bağımsız çalışanlar kanun kapsamı dışındadır.

İlk olarak, kanunun her türlü faaliyet alanında hizmet veren iş yerlerinde uygulanacağı “Faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır.” denilmek suretiyle kabul edilmektedir.

Kanunun kapsamında olmayan iş yerleri ve faaliyetler ise şunlardır: Fabrika, bakım merkezi, dikimevi ve benzeri iş yerlerindekiler hariç Türk Silahlı Kuvvetleri, genel kolluk kuvvetleri ve milli istihbarat teşkilatı müsteşarlığının faaliyetleri, afet ve acil durum birimlerinin müdahale faaliyetleri, ev hizmetleri, hükümlü ve tutuklulara yönelik infaz hizmetleri sırasında, iyileştirme kapsamında yapılan iş yurdu, eğitim, güvenlik ve meslek edindirme faaliyetleri.

6331 sayılı Kanun, 30.06.2012 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanmış; ancak tüm maddeleri aynı tarihte yürürlüğe girmemiştir.

Kanunda işverene ve çalışanlara yönelik yükümlülükler belirlenmiştir. Bu yükümlülüklerin büyük çoğunluğu işveren yükümlülükleridir. İşverenlerden beklenen, en genel ifade ediliş biçimi ile iş kazası ve meslek hastalıklarını önleyebilmek adına her türlü önlemi alma yükümlülüğüdür. Bunun yanı sıra, tedbir alma ve denetim yapma, risk değerlendirmesi yapma ve iş sağlığı ve güvenliği organizasyonu oluşturma gibi yükümlülükler de getirilmiştir.

İş sağlığı ve güvenliği organizasyonu oluşturma yükümlülüğü kapsamında, temel olarak, iş sağlığı ve güvenliği profesyoneli çalıştırma yükümlülüğü ve iş sağlığı ve güvenliği kurulu kurma yükümlülüğü bulunmaktadır.

İş kazası ve meslek hastalığından korunmak sadece işverence alınacak tedbirlerle mümkün olamayacağından, çalışanlara da işverence alınan tedbirlere uygun bir biçimde davranma yükümlülüğü getirilmiştir.

İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin yükümlülüklerini yerine getirmeyen çalışan gerek kendi tabi olduğu mevzuat hükümleri gerekse 6331 sayılı Kanun hükümleri doğrultusunda, işverenin uğradığı zararı karşılamakla yükümlü olacağı gibi, disiplin yaptırımlarına da maruz kalabilecektir. Bu disiplin yaptırımları; uyarı, kınama, ücret kesintisi, işten geçici uzaklaştırma ve nihayet işten çıkarma biçimde gerçekleştirilebilir.

İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yükümlülüklerin yerine getirilmemesi durumunda işveren, başta çalışanlar olmak üzere devlete karşı da sorumlu olacaktır. Bu sorumluluk, iş hukukuna mahsus işçiye çalışmaktan kaçınma hakkı verilmesi, iş sözleşmesinin işçi tarafından feshedilmesi gibi özel hukuk yaptırımlarının ortaya çıkmasına yol açacağı gibi tazminat sorumluluğuna da neden olacaktır.

Bunlar dışında, yükümlülüklerini yerine getirmeyen işverenler için işin durdurulması, idari para cezası verilmesi, kamu ihalelerinden yasaklanma gibi idari yaptırımlar da öngörülmüştür. Son olarak, iş kazası ve meslek hastalığı sonucunda kişilerin beden bütünlükleri zarar uğradığından, taksirle yaralama ve ölüme sebebiyet vermeden dolayı işverenlerin cezai yaptırıma maruz kalmaları mümkün olabilmektedir.