İş Sağlığı Yönünden Hastalık Etkenleri

Sağlığı Belirleyen Etmenler

Sağlık bireysel, çevresel ve toplumsal etkenlerin belirleyici olduğu bir kavramdır. Sağlık açısından çevre fizikokimyasal, biyolojik, psikososyal çevre olarak üçe ayrılır. Toplumsal etkenler de yine sağlık tanımındaki tam iyilik hâlinin koşuludur. Bu kapsamda yaşamın önemli bir bölümünün geçirildiği çalışma yaşamı çalışma ortamı, çalışma koşulları ve çalışma ilişkileri kaynaklı etkileri olabilir.

İş ve Sağlık

İş ve sağlık birbirini karşılıklı etkilediği gibi, olumlu ya da olumsuz etkileyebilir.

Çalışanların Sağlık Sorunları

Çalışma yaşamında iki önemli sorun alanı hastalıklar ve iş kazalarıdır. İş yerinde hastalıklar; genel hastalıkların iyileşememe ya da kötüye gitmesi, işle ilgili hastalıklar, meslek hastalıkları olarak sınıflandırılır.

İşle ilgili hastalık: Yalnızca bilinen ve kabul edilen meslek hastalıkları değil, oluşmasında ve gelişmesinde çalışma ortamı ve şeklinin diğer sebepler arasında önemli bir etmen olduğu hastalıklardır.

Meslek Hastalığı: İşle ilgili faktörlerin etkisi ile meydana gelen hastalıklardır.

İş Sağlığında Hastalık Etkenleri

İş sağlığı çalışmalarının asıl amacı çalışanları olumsuz sağlık etkilerinden korumaktır. Risk değerlendirmesi çalışmaları bu amaca hizmet eder ve ilk adımı tehlikelerin ya da olası zararlı etkenlerin tanımlanmasıdır. Bu etkenler genel olarak altı grupta ele alınır. Fiziksel etkenler, kimyasal etkenler, biyolojik etkenler, ergonomik etkenler, tozlar ve psikososyal etkenler.

Fiziksel etkenler: Termal konfor şartları, gürültü, titreşim, aydınlatma, basınç, radyasyon gibi fiziksel özellikteki etkenlerdir.

Kimyasal etkenler: Çalışma ortamında çeşitli yollarla vücuda alınıp, temas edebilen, farklı fiziksel hâllerde bulunabilen, tüm işlem süreçlerinde ortaya çıkabilen, insan sağlığına zarar verebilen maddelerdir. İş yeri ortam faktörlerinin en büyük grubudur. Metaller (kurşun, civa, krom, nikel, kadmiyum vb.), gazlar (basit boğucu, kimyasa boğucu, irritan gazlar), solventler (benzen, toluen, ksilen, trikloretilen vb.), pestisitler, asit ve alkaliler

Biyolojik etkenler: Herhangi bir enfeksiyona, alerjiye veya zehirlenmeye neden olabilen, genetik olarak değiştirilmiş olanlar da dâhil mikroorganizmaları, hücre kültürlerini ve insan endoparazitlerini ifade eder. İlgili mevzuatta dört grup h âlinde sınıflandırılmıştır. Mikroorganizmalar ve makroorganizmalar olarak da kabaca sınıflandırılabilir.

Ergonomik etkenler: İnsan kullanımına yönelik tasarım, çalışma ve yaşama koşullarının en uygun hâle getirilmesini amaçlayan uygulamalara dair etkenlerdir. Bilişsel, fiziksel ve örgütsel ergonomi olarak özelleşmiştir.

Tozlar: Çapları 0,1- 25 mikron arasında değişen havada asılı bulunan katı parçacıklardır. Çapı 0,5- 5 mikron arasında olan tozlar insanlık tarihinin en eski meslek hastalığı olan ve mesleki akciğer hastalıkları içinde en sık görülen pnömokonyozlara neden olabilir. İnorganik tozlar, organik tozlar, kimyasal bileşenler, doğal bileşenler olarak sınıflandırılır.

Psikososyal etkenler: İş tasarımının, örgütlenmesinin, iş yönetiminin, toplumsal ya da fiziksel hasara yol açma potansiyeli taşıyan boyutlarıdır.

İş Sağlığında Önleme ve Koruma

Sağlık sorunları ortaya çıkmadan önlem alma ve koruma iş sağlığı çalışmalarının temel amacıdır. Önleme ve koruma çalışmalarını tıbbi, teknik ve yönetsel yöntemler olarak sınıflandırabiliriz. Tıbbi yöntemler hastalıkların tanı, tadavi ve korunmasına yönelik çalışmalar olup, İş Hekimliği'nin alanına girerken, teknik yöntemler İş Hijyeni'nin çalışma alanıdır. Etkenlerin tanımlanması, ölçülmesi, riskin değerlendirilmesi, önleme ve koruma çalışmalarının teknik yöntemlerle yürütülmesidir. Yönetsel ya da organizasyonel yöntemler ise yönetimin benimsediği politika, kurulan iş sağlığı ve güvenliği sistemi, çalışma sistemi ve güvenliğe görünür bağlılığı gibi konulardır. Önlem alma ve kaynakta kontrol ilk sırada, kişisel koruyucu donanımlar son sırada gelen seçeneklerdir. Risklerin kontrolü hiyerarşisi esas alınarak, bazen bu yöntemler eş zamanlı uygulanabilir. Önlemler farklı uzmanlık alanlarını ilgilendirse de, iş sağlığı çalışmalarının risk değerlendirmesi temelinde bir ekip işi olarak gerçekleşmesi, güncel bilgiler, yasal düzenlemeler ve eldeki verilere göre yinelenmesi gerekir.